https://ojs.ehu.eus/index.php/ekaia <p>Euskal herrian zientziaren eta teknikaren dibulgazioak arazo ugari izan ditu, euskara bera ez baitzegoen maila teknikorako egokituta. Zorienez, lan handia egin da azken urteotan, eta gaur egun unibertsitateko gai ugari euskaraz irakasteaz gain, euskaraz diharduten ikerketa-taldeak ere eratu dira. Honek areagotu egin du euskarazko dibulgazioaren premia, inguru zientifikoetan sorturiko lexikoak eta indartutako tradizioak ez baitute, tamalez, kalean nahikoa oihartzunik izan. Hedabide desberdinetan gai zientifikoak maiz agertzen dira, baina oraindik hutsune asko geratzen dira.</p> <p><span id="translation_box" class="form-control-text textarea" style="display: block;" role="textbox">Aldizkari honek <strong>doako sarbidea</strong> eskaintzen die bertako edukiei. Horrela, publikoari edo, oro har, publikoari egindako doako ikerketa-eskaintzei esker, jakintza-truke global handiagoa dago. Ekaiako artikuluak Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin 4.0 International (<a href="https://creativecommons.org/licenses/by-nc-sa/4.0/"><strong>CC-BY-NC-SA</strong></a>) lizentziarekin argitaratzen dira. Horrek aukera ematen du obrara berehala doan sartzeko, eta aukera ematen dio edozein erabiltzaileri irakurtzeko, deskargatzeko, kopiatzeko, banatzeko, inprimatzeko, bilatzeko edo artikuluen testu osoekin lotzeko, indexatzeko, datu gisa softwarera pasatzeko edo beste edozein helburu zilegirekin erabiltzeko.<br /><br />2024az geroztik, Ekaiako artikuluak Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin 4.0 International (<a href="https://creativecommons.org/licenses/by-nc-sa/4.0/"><strong>CC-BY-NC-SA</strong></a>) lizentziarekin argitaratzen dira. Ekaiako artikuluen <strong>egile-eskubideak</strong> "UPV/EHU Argitalpen Zerbitzuarenak" dira, Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin 4.0 International (<a href="https://creativecommons.org/licenses/by-nc-sa/4.0/"><strong>CC-BY-NC-SA</strong></a>) lizentziarekin argitaratuak.</span></p> Euskal Herriko Unibertsitatea eu-ES Ekaia EHUko Zientzia eta Teknologia aldizkaria 0214-9001 <div>(C) UPV/EHU Press</div><div> </div><div>CC-BY-NC-SA</div> https://ojs.ehu.eus/index.php/ekaia/article/view/27192 <p>Listua gero eta informazio iturri baliotsuagoa da ahoko gaixotasunak eta gaixotasun sistemikoak diagnostikatu eta kontrolatzeko. Fluido biologiko konplexu honek gorputzaren egoera fisiologiko eta patologikoa isla dezaketen hainbat biomarkatzaile ditu. Listuaren eta odol-korrontearen artean ematen den substantzien trukaketari esker, gaixotasunekin lotutako aldaketak detektatzeko bitarteko aberatsa bihurtzen du listua. Listuaren abantailarik nabarmenetako bat bilketa-prozesua da — erraza, ez inbaditzailea eta fidagarria —, eta, beraz, ohiko odol-analisien alternatiba erakargarria da, batez ere maiz monitorizatzeko. Hantura gaixotasun kronikoen aurreko erantzun fisiologikoa da eta arlo honetan listu-markatzaileak bereziki baliagarriak izan daitezke. Listu-biomarkatzaileak aztertuz, gaixotasunen detekzio goiztiarra, horien progresioa ikuskatzea eta tratamenduen eraginkortasuna ebaluatzeko gai gara. Gaur egungo ikerketak listu-biomarkatzaileak hainbat gaixotasunetan ari dira aztertzen, gaixotasun periodontaletik hasi eta diabetesa eta gaixotasun kardiobaskularrak edo neuroendekapenezko gaixotasunak bezalako nahasmendu sistemikoetaraino. Teknikek hobera egin ahala, listuan oinarritutako diagnostikoak funtsezko tresna bihur litezke praktika klinikoan, eta ikuspegi errentagarria eskaini, medikuntza pertsonalizatua eta osasun-arreta prebentiboa bermatuz.</p> Unai Fernández Teresa Morera-Herreras Ane Murueta-Goyena Copyright (c) 2023 Ekaia EHUko Zientzia eta Teknologia aldizkaria https://creativecommons.org/licenses/by-nc-sa/4.0 2025-03-31 2025-03-31 46 10.1387/ekaia.27192 https://ojs.ehu.eus/index.php/ekaia/article/view/27191 <p>Azken urteetan, hidrogenoa nonahi azaltzen ari da. Erakunde publikoek eta enpresa pribatuek etengabe errepikatzen digute hidrogenoak trantsizio-energetikoa gauzatzeko zutaberik garrantzitsuena izango dela. Baina, benetan, hidrogenoa gure arazoen soluzioa izango ote da? Izatez, industria petrokimikoaren etorkizuneko apustua da hidrogenoa, gaur egungo azpiegitura erabiliz klimatikoki neutroa den erregaia merkaturatzeko aukera ematen dielako. Hidrogenoak abantaila batzuk eduki badauzka, eta ekonomiaren sektore batzuk deskarbonizatzeko aukera erraztuko du, baina erronka propioak ere baditu. Horregatik, hidrogenoa ez da mirarizko soluzioa izango. Trantsizio-energetikoa ezin da hidrogenoan soilik oinarritu, bestelako “eragile” batzuk ere tartean egon behar izango dira (bateriak, kondentsadoreak, energia termikoa, etabar). Hori dela eta, problematika energetikoari aurre egiteko soluzioen konbinazio bat jarri beharko da indarrean. Dokumentu honetan, hidrogeno-ekonomiaren berrikuspen orokorra aurkezten da, ekoizpenaren, biltegiratzearen, garraioaren, aplikazioen eta oraingo ekonomiaren erronka nagusiak azalduz.</p> Leire Casas Camacho Jose Miguel Campillo-Robles Copyright (c) 2023 Ekaia EHUko Zientzia eta Teknologia aldizkaria https://creativecommons.org/licenses/by-nc-sa/4.0 2025-03-11 2025-03-11 46 10.1387/ekaia.27191 https://ojs.ehu.eus/index.php/ekaia/article/view/27184 <p>Entzumen-galera edo hipoakusia eta narriadura kognitiboa zahartzaroarekin lotuta dauden bi egoera dira. Bi faktoreek elkarrenganako eragina dute. Entzumen-seinalearen transmisioan tentsio-menpeko potasio-kanalak funtsezkoak dira. Hortaz, kanal horietan egon daitezkeen aldaketek soinuaren bereizketa zuzenari eragin diezaiokete eta entzumen-galera bultzatu. Gainera, garuneko potasio-kanalen disfuntzioek neuroendekapenezko prozesuak eragin ditzakete. Ikerketa ezberdinek agerian utzi dute Alzheimerra duten pazienteetan tentsio-menpeko potasio-kanalen adierazpenean eta funtzioan alterazioak daudela. Alterazio horiek zenbait mekanismo patologikoren agerpena eragin dezaketela uste da, horien artean, neuronen<br>kitzikagarritasunaren aldaketa, neuroinflamazioa eta neuronen apoptosia. Hori dela eta, entzunbideko tentsiomenpeko potasio-kanalak itu terapeutiko moduan erabiltzeak eta euren funtzioa modulatzeak Alzheimerraren garapena moteltzeko bidea irekiko luke eta, aldi berean, pazienteen bizi-kalitatea hobetzeko aukera emango luke.</p> Ane Arrizabalaga Iriondo Arantza Muguruza Montero Janire Urrutia Miren Revuelta Copyright (c) 2023 Ekaia EHUko Zientzia eta Teknologia aldizkaria https://creativecommons.org/licenses/by-nc-sa/4.0 2025-02-25 2025-02-25 46 10.1387/ekaia.27184 https://ojs.ehu.eus/index.php/ekaia/article/view/27144 <p>Plastikoaren erabilera-zikloa oso laburra da eta beraien hondakinak tratatzeko plana, eskasa. Bistan da, beraz, gure garaiko arazo sozio-ekonomiko zein ingumen eta osasun arazo handienetako baten aurrean gaudela. Artikulu honetan plastikoen merkatuaren egoera orokorra errepasatu da, non, aurreko hamarkadetan plastiko produkzioa izugarri handitu egin da. Merkatu horri lotutako bi arazo nagusiak planteatzen dira lan honetan, hala nola berotegi-efektuko gasen emisioa haien ekoizpenean eta erregai fosilen mendekotasuna (deskarbonizaziotik aldenduz) eta kudeaketa negargarria duten hondakinen ekoizpena. Plastiko-hondakinen sorrera da, arazo nagusia; izan ere, estatistikei kasu, 2025 urterako 250 milioi tona plastiko egongo omen dira zabortegi zein itsasoetan, elikadura katean sartuz, ez baitago sortutako hondakinei aurre egiteko estrategiarik. Lan honetan aurkezten den legez, ekoiztutako plastikotik % 9a bakarrik birziklatzen da (birziklatze mekanikoa), % 12 a erraustu eta gainerako % 79a zabortegira bidaltzen da zuzenean, birziklatzeak eta errausketak ezin baitute, berez, hondakinen arazoa konpondu, osasun eta ingurumen arloko mugak eta arazoak baitituzte. Beraz, ekonomia zirkularra izango omen da bidegurutze honetatik irteteko bide bakarra, alegia, plastikoa hondakin bihurtzea ekidinez. Era honetan, plastikoak balorizatzeko estrategia berrien inguruan interesa sustatu egin da. Egungo ikerkuntzak bi ildo nagusi aurkezten ditu: prozesu termo-kimikoak, pirolisia eta gasifikazioa, hain zuzen, batetik; eta krakeoa eta hidrokrakeoa bestetik. Lan honetan, plastikoen balorizazioari erreferentzia eginez teknologia horiek erabiliz egin diren azken ikerketen errepasoa egiten da.</p> Alazne Gutiérrez Lorenzo Juan David Trueba Fraile Roberto Palos Urrutia Iratxe Crespo Briones Copyright (c) 2023 Ekaia EHUko Zientzia eta Teknologia aldizkaria https://creativecommons.org/licenses/by-nc-sa/4.0 2025-03-28 2025-03-28 46 10.1387/ekaia.27144 https://ojs.ehu.eus/index.php/ekaia/article/view/27092 <p>Azken urteotan, mikrobiotaren eta organismoaren arteko interakzioak sakon aztertu dira, bai homeostasiaren eta bai gaixotasunen ikuspegitik, eta bereziki hesteetako harremanean garrantzi handia izan dute. Mikrobiotaren eta organismoaren arteko elkarreragina hobeto ulertzeko eta animalia-ereduak ordezkatzeko, <em>in vitro</em> ereduak garatu dira, hala nola, hesteetako organoideak. Hesteetako organoideak hiru dimentsioko (3D) egiturak dira, hainbat heste-zelula mota dituztenak, eta hesteetako funtzioak eta gaixotasunen antza izan ditzakete, <em>in vitro</em> ikerketa bideragarria bihurtuz. Hesteetako organoideak laborategian sor daitezke, ehun helduetan dauden zelula amak edo zelula ama pluripotenteak ingurune egokian ipintzean. 3D egitura konplexuetan autoantolatzeko gaitasuna dute, heste-epitelioaren dinamikak eta gaixotasun-prozesuak simulatuz. Organoideen polaritate apiko-basala hestearen berezko ezaugarria da, eta horrek ikerketa ugari egiteko aukera ematen du. Organoideetako ko-kultibo sistemek zelula immuneen eta epitelioaren arteko elkarrekintzak aztertzeko aukera ematen dute; horietan, adibidez, gure sistema immunitarioko T linfozitoak hestean duen eragina asko aztertu da. Mikroorganismo-epitelio interakzioak ere ikertu daitezke, baina horretarako, protokolo ezberdinak garatu dira mikroorganismoak organoideen alde apikalera sartzeko. Horretarako, mikroinjekzio bidez egin daiteke edo organoideen polaritatea itzuli daiteke “apikal-kanpora” organoideak sortuz. Baina aukera onenetako bat hesteetako bi dimentsioko, 2D, monogeruzak dira, une berean alde apikala eta basolaterala erabil daitezkeelako. Hesteetako organoideen erabilerak informazio zehatza eskaintzen du heste-hesia kaltetzen eta konpontzen duten mekanismoei buruz, eta horrek balio handia du diana terapeutiko berriak bilatzeko prozesuan. Beraz, hesteetako organoideen ikerketa hesiaren funtzionamenduaren gakoak bilatzeko funtsezkoa da, batez ere gaixotasun konplexuetan, hala nola hesteetako hanturazko gaixotasunean, non epitelioaren, mikrobiotaren eta zelula immuneen arteko oreka ezinbestekoa den.</p> Ainize Peña Cearra Estibaliz Mateo Elena Eraso Leticia Abecia Copyright (c) 2023 Ekaia EHUko Zientzia eta Teknologia aldizkaria https://creativecommons.org/licenses/by-nc-sa/4.0 2025-03-05 2025-03-05 46 10.1387/ekaia.27092