Euskara Batu Zaharraren haustura: oinarri metodologikoak eta literaturaren berrikuspena
##plugins.themes.bootstrap3.article.main##
##plugins.themes.bootstrap3.article.sidebar##
Argitaratua
2023-10-18
Iñigo Urrestarazu Porta
https://orcid.org/0000-0002-4606-3977
Laburpena
Zenbait hamarkada joan zaizkigu Mitxelenak (1981) Euskara Batu Zaharra (EBZ), euskararen dialektoak sortzen hasi aurreko azken hizkuntz egoera bateratua, proposatu zuenetik. Aldiz, euskal dialektologia (diakronikoa) ez da horrenbeste garatu 40 urteotan eta gaia oraindik guztiz zabalik dago. Hala ere, egin dira zenbait hipotesi EBZren hausturaren inguruan. Lan honetan, EBZren lehen haustura ikertzeko kontuan hartu beharreko alderdi metodologikoak aztertzen ditut lehenik, inguruko tradizio garatuenetatik harturik. Ondoren, EBZren lehen hausturaz mintzatu diren lanak berrikusi eta ebaluatzen ditut, dialektologia diakronikoa egiteko oinarri metodologikoak betetzen dituzten ikusteko. Ikusten denez, oso gutxi dira filogenia egiten saiatzen diren lanak, eta are gutxiago irizpide kronologikoa, geografikoa eta hizkuntzazkoa gainditzen dituzten berrikuntzekin aritu direnak.
Nola aipatu
Urrestarazu Porta, Iñigo. 2023. «Euskara Batu Zaharraren Haustura: Oinarri Metodologikoak Eta Literaturaren Berrikuspena». Anuario Del Seminario De Filología Vasca "Julio De Urquijo" 56 (2):107-42. https://doi.org/10.1387/asju.24118.
##plugins.themes.bootstrap3.article.details##
Keywords
Euskara Batu Zaharra, dialektologia, haustura, metodologia, literaturaren berrikuspena
References
Abaitua, Joseba K. 2017. La historia interna de la vasconización tardía: préstamos y neologismos. In Emiliana Ramos & Ander Ros (arg.) Onomastika, hizkuntza eta historia. Ricardo Cierbideren omenezko estudioak, 293-314. Bilbo: Onomastika Elkartea.
Abaitua, Joseba K. 2018. Patrones geolingüísticos, áreas dialectales y cronologías absolutas del EHHA. FLV 126. 283-322. https://doi.org/10.35462/FLV126.2.
Abaitua, Joseba K. 2020. Periodización dialectal y cronologías de algunos guipuzcoanismos del EHHA. In Iñaki Camino, Xabier Artiagoitia, Irantzu Epelde & Koldo Ulibarri (arg.), Eibartik Zuberoara euskalkietan barrena, 33-56. Bilbo: UPV/EHU.
Abaitua, Joseba K., Mikel Martínez-Areta & Emiliana Ramos. 2022. El euskera en la Tardoantigüedad. Expansión a occidente y dialectalización. Paleohispanica 22. 47-84. https://doi.org/10.36707/palaeohispanica.v22i0.437.
Aldai, Gontzal. 2014. Hacia una periodización de la fragmentación del euskera occidental. FLV 118. 221-245. http://doi.org/10.35462/flv118.1.
Anthony, David. 2007. The horse, the wheel and language. How Bronze-Age riders from the Eurasian steppes shaped the Modern World. Princeton: Princeton University Press.
Ariztimuño, Borja. 2020. Gipuzkoako euskara zaharre(ta)tik erdialdeko euskarara: isoglosen diakroniaz. In Iñaki Camino, Xabier Artiagoitia, Irantzu Epelde & Koldo Ulibarri (arg.), Eibartik Zuberoara euskalkietan barrena, 57-66. Bilbo: UPV/EHU.
Aurrekoetxea, Gotzon, Iñaki Gaminde, José Luis Ormaetxea & Xarles Videgain. 2019. Euskalkien sailkapen berria. Bilbo: UPV/EHU.
Bakker, Peter. 2020. Distant genetic relations: is Basque related to Indo-European? FLV 130. 563-592. https://doi.org/10.35462/flv.130.8.
Baldinger, Kurt. 1958. Die hyperkorrekten Formen als Konsequenz der Scripta im Altgaskognischen. In Heinrich Lausberg & Harald Weinrich (arg.), Romanica. Fetschrift für Gerhard Rohlfs, 57-75. Halle (Saale): Max Niemeyer.
Barbero, Abilio & Marcelo Vigil. 1965. Sobre los orígenes sociales de la reconquista: cántabros y vascones desde fines del Imperio Romano hasta la invasión musulmana. Boletín de la Real Academia de la Historia 156(2). 271-339.
Bartoli, Matteo. 1925. Introduzione alla Neolinguistica (principi - scopi - metodi). Geneva: L.S. Olschki.
Bilbao, Gidor, Ricardo Gómez-López, Joseba A. Lakarra, Julen Manterola, Céline Mounole & Blanca Urgell. 2020a. Lazarraga Eskuizkribuaren edizioa eta azterketa. I. Sarrera, gramatika, hiztegia eta adizkitegia. Bilbo: UPV/EHU.
Bilbao, Gidor, Ricardo Gómez-López, Joseba A. Lakarra, Julen Manterola, Céline Mounole & Blanca Urgell. 2020b. Lazarraga Eskuizkribuaren edizioa eta azterketa. II. Testua. Bilbo: UPV/EHU.
Blevins, Juliette. 2004. Evolutionary phonology. The emergence of sound patterns. Cambridge: Cambridge University Press.
Blevins, Juliette. 2018. Advances in Proto-Basque reconstruction with evidence for the Proto-Indo-European-Euskarian hypothesis. Londres & New York: Routledge.
Blevins, Juliette & Ander Egurtzegi. 2017. Unexpected obstruent loss in initial obstruent-sonorant clusters: an apparent example from Basque. Phonology 34(3). 507-522. https://doi.org/10.1017/S0952675717000264.
Bloomfield, Leonard. 1933. Language. New York: Henry Holt & Company.
Boberg, Charles, John Nerbonne & Dominic Watt (arg.). 2018. The handbook of dialectology. Oxford: Wiley Blackwell.
Bonaparte, Louis-Lucien. 1863. Carte des sept provinces basques, montrant la délimitation actuelle de l’euscara et sa division en dialectes, sous-dialectes et variétés. Londres: Drawn.
Bowern, Claire. 2006. Punctuated equilibrium and language change. In Keith Brown (arg.), Encyclopedia of Language and Linguistics, 286-289. Amsterdam: Elsevier.
Bowern, Claire. 2010. Historical linguistics in Australia: Trees, networks and their implications. Philosophical Transactions of the Royal Society of Biological Sciences 365. 3845-3854. https://doi.org/10.1098/rstb.2010.0013.
Bowern, Claire & Harold Koch. 2004. Introduction: Subgrouping methodology in historical linguistics. In Claire Bowern & Harold Koch (arg.), Australian languages. Classification and the comparative method, 1-16. Amsterdam: John Benjamins.
Brugmann, Karl. 1967. Einleitung und Lautlehre: vergleichende Laut-, Stammbildungs-, und Flexionslehre der indogermanischen Sprachen. Berlin & Leipzig: Walter de Gruyter (1. argit., 1886).
Camino, Iñaki. 2008. Dialektologiaren alderdi kronologikoaz. FLV 108. 209-247.
Camino, Iñaki. 2009. Dialektologiatik euskalkietara tradizioan gaindi. Donostia: Elkar.
Camino, Iñaki. 2011 [2014]. Ekialdeko euskararen iraganaz. In Irantzu Epelde (arg.), Euskal dialektologia: lehena eta oraina (ASJUren Gehigarriak 69), 87-153. Bilbo: UPV/EHU.
Camino, Iñaki. 2022. Aztergaiak Ipar Euskal Herriko euskararen berrikuntzez. Leioa: UPV/EHU.
Camino, Iñaki, Xabier Artiagoitia, Irantzu Epelde & Koldo Ulibarri (arg.). 2020. Eibartik Zuberoara euskalkietan barrena. Bilbo: UPV/EHU.
Campbell, Lyle. 2006. Languages and genes in collaboration: Some practical matters [pdf]. Eskuizkribu argitaragabea. https://www.researchgate.net/publication/242485255_Languages_and_Genes_in_Collaboration_some_Practical_Matters (2023-03-20).
Campbell, Lyle. 2013. Historical linguistics: An introduction. Edinburgh: Edinburgh University Press (1. argit., 1998).
Chambon, Jean-Pierre & Yan Greub. 2002. Note sur l’âge du (proto)gascon. Revue de linguistique romane 66. 473-495.
Coetzee, Andries W. & Rigardt Pretorius. 2010. Phonetically grounded phonology and sound change: The case of Tswana labial plosives. Journal of Phonetics 38. 404-421. https://doi.org/10.1016/j.wocn.2010.03.004.
Coyos, Jean-Baptiste. 2020. Erreseina: Euskalkien sailkapen berria. FLV 129. 301-314. https://doi.org/10.35462/FLV129.10.
Dixon, Robert M. W. 1997. The rise and fall of languages. Cambridge: Cambridge University Press.
Dixon, Robert M. W. 2002. Australian languages: Their nature and development. Cambridge: Cambridge University Press.
Egurtzegi, Ander. 2017. Phonetically conditioned sound change. Contact induced /u/-fronting in Zuberoan Basque. Diachronica 34(3). 331-367. https://doi.org/10.1075/dia.34.3.02egu.
Egurtzegi, Ander & Gorka Elordieta. 2023. A history of the Basque prosodic systems. Diachronica 40(1). 30-72. https://doi.org/10.1075/dia.20066.egu.
Eraña, Ane. 2020a. Arabako euskararen dialektalizaziorantz: aditz-morfologia aztergai. Gasteiz: UPV/EHUko Master Amaierako Lana.
Eraña, Ane. 2020b. Jagin aditz laguntzaile ditrantsitiboa aztergai. In Iñaki Camino, Xabier Artiagoitia, Irantzu Epelde & Koldo Ulibarri (arg.), Eibartik Zuberoara euskalkietan barrena, 229-244. Bilbo: UPV/EHU.
Etxart, Gabriel & Miguel Ros. 1616-1617. Gutuneria (Gidor Bilbao, Ricardo Gómez, Joseba A. Lakarra, Julen Manterola, Céline Mounole & Blanca Urgellen edizio-zirriborro argitaragabea, Gasteiz: UPV/EHU, 2013).
Forni, Gianfranco. 2013. Evidence for Basque as an Indo-European language. The Journal of Indo-European Studies 41(1-2). 39-180.
Gorrotxategi, Joakin. 2001. Planteamientos de la lingüística histórica en la datación del euskara. In Eusko Ikaskuntza (koord.), XV Congreso de Estudios Vascos. Euskal zientzia eta kultura, eta sare telematikoak, 103-114. Donostia, Iruñea & Baiona: Eusko Ikaskuntza.
Gorrotxategi, Joakin. 2013. Sobre Lenguas y protolenguas. In Ricardo Gómez, Joakin Gorrotxategi, Joseba A. Lakarra & Céline Mounole (arg.), Koldo Mitxelena Katedraren III. Biltzarra, 613-642. Gasteiz: UPV/EHU.
Gorrotxategi, Joakin & Joseba A. Lakarra. 2013. Why Basque cannot be, unfortunately, an Indo-European language. The Journal of Indo-European Studies 41(1-2). 203-237.
Gorrotxategi, Joakin, Iván Igartua & Joseba A. Lakarra (arg.). 2018. Euskararen historia. Gasteiz: Eusko Jaurlaritza.
Greenberg, Joseph H. 1957. The problem of linguistic subgroupings. In Joseph H. Greenberg, Essays in linguistics, 46-55. Chicago: University of Chicago Press.
Guiter, Henri. 1989. Elementos de cronología fonética del vascuence. ASJU 23(3). 797-800.
Harrington, Jonathan, Michele Gubian, Mary Stevens & Florian Schiel. 2019. Phonetic change in an Antarctic winter. The Journal of the Acoustical Society of America 146. 3327-3332. https://doi.org/10.1121/1.5130709
Hock, Hans H. 1991. Principles of historical linguistics. Berlin & New York: Mouton de Gruyter.
Hockett, Charles F. 1958. A course in modern linguistics. New York: MacMillan Company.
Jacques, Guillaume & Johann-Mattis List. 2019. Save the trees: Why we need tree models in linguistic reconstruction (and when we should apply them). Journal of Historical Linguistics 9(1). 128-167. https://doi.org/10.1075/jhl.17008.mat.
Labov, William. 2020. The regularity of regular sound change. Language 96(1). 42-59. https://doi.org/10.1353/lan.2020.0001.
Lakarra, Joseba A. 1997. Euskararen historia eta filologia: arazo zahar, bide berri. ASJU 31(2). 447-535.
Lakarra, Joseba A. 2011 [2014]. Gogoetak euskal dialektologia diakronikoaz: Euskara Batu Zaharra berreraiki beharraz eta haren banaketaren ikerketaz. In Irantzu Epelde (arg.), Euskal dialektologia: lehena eta oraina (ASJUren Gehigarriak 69), 155-241. Bilbo: UPV/EHU.
Lakarra, Joseba A., Julen Manterola & Iñaki Segurola. 2019. Euskal hiztegi historiko-etimologikoa (EHHE-200). Bilbo: Euskaltzaindia.
Leturiaga, Olatz. 2021. Gipuzkoako osagarri pluraldun adizki tripertsonalen erroez. ASJU 53(1-2). 127-162. https://doi.org/10.1387/asju.22414.
Leturiaga, Olatz. 2022. nork-nor saileko egin-en hedadura geografikoa Gipuzkoan: ondorio batzuk testu zaharren azterketatik. ASJU 56(1). 1-42. https://doi.org/10.1387/asju.23401.
Manterola, Julen. 2015. Euskararen morfologia historikorako: artikuluak eta erakusleak. Gasteiz: UPV/EHUko doktorego tesia. http://hdl.handle.net/10810/15848.
Manterola, Julen & José Ignacio Hualde. 2021. Old Basque had */χ/, not /h/. Medieval data, implications for reconstruction and Basque-Romance contact effects. Journal of Historical Linguistics 11(3). 421-456. https://doi.org/10.1075/jhl.19041.man.
McConvell, Patrick & Claire Bowern. 2011. The prehistory and internal relationships of Australian languages. Language and Linguistics Compass 5(1). 19-32. https://doi.org/10.1111/j.1749-818X.2010.00257.x.
Meillet, Antoine. 1984. Les dialectes indo-européens. Paris: Librairie Honoré Champion (1. argit., 1908).
Mitxelena, Koldo. 1951. La sonorización de las oclusivas iniciales. A propósito de un importante artículo de André Martinet. BAP 7. 571-582 (Berrargit. OC 7, 33-46).
Mitxelena, Koldo. 1961. Fonética histórica vasca (ASJUren Gehigarriak 4). Donostia: Gipuzkoako Foru Aldundia (2. argit. osatua, 1977. Berrargit. OC 6).
Mitxelena, Koldo. 1963. Lenguas y protolenguas. Salamanca: Acta Salmanticensia. (Berrargit. OC 1, 1-98).
Mitxelena, Koldo. 1964a. Sobre el pasado de la lengua vasca. Donostia: Auñamendi (Berrargit. OC 5, 1-116).
Mitxelena, Koldo. 1964b. Textos arcaicos vascos. Madril: Minotauro (Berrargit. OC, 12, 1-197).
Mitxelena, Koldo. 1981. Lengua común y dialectos vascos. ASJU 15. 291-313 (Berrargit. OC 7, 517-544).
Mounole, Céline. 2014 [2018]. Le verbe basque ancien: étude philologique et diachronique (Monumenta linguae Vasconum: Studia et Instrumenta 6). Bilbo: UPV/EHU (= ASJU 48).
Mounole, Céline & Joseba A. Lakarra. 2018. Euskara arkaikoa. In Joakin Gorrotxategi, Iván Igartua, & Joseba A. Lakarra (arg.), Euskararen historia, 345-468. Gasteiz: Eusko Jaurlaritza.
Ohala, John. 1993. The phonetics of sound change. In Charles Jones (arg.), Historical linguistics: Problems and perspectives, 237-278. Londres: Longman.
Ondartza, Iker. 2022. Zenbait ezaugarri araberaren definiziorako. ASJU 56(1). 121-148 https://doi.org/10.1387/asju.23151.
Orpustan, Jean-Baptiste. 2019. Les noms de maisons médiévales en Labourd, Basse-Navarre et Soule. Baigorri: Izpegi.
Padilla-Moyano, Manuel. 2017. Zuberoako euskararen azterketa diakronikoa: xvi-xix. mendeak. UPV/EHUko & Université Bordeaux Montaigneko doktorego tesia.
Peillen, Txomin. 1991. Zubereraren bilakaeraz ohar batzuk. In Nazioarteko dialektologia biltzarra. Agiriak, 247-272. Bilbo: Euskaltzaindia.
Petit, Daniel. 2007. Archaïsme et innovation dans les langues indo-européennes. In Alain Lémarechal & Jacques François (arg.), Tradition et rupture dans les grammaires comparées de différentes familles de langues, 13-55. Paris: Mémoires de la Société de Linguistique de Paris.
Pozo, Mikel. 2016. Vasconia y los vascones de la crisis del Imperio romano a la llegada del Islam (siglos v-viii). Evolución sociopolítica y génesis de la “gens effera”. Gasteiz: UPV/EHUko doktorego tesia. http://hdl.handle.net/10810/34611.
Reguero-Ugarte, Urtzi. 2012a. Erdi Aroko euskara: dialektalizazioaren hastapenerantz. UPV/EHUko Master Amaierako Lana.
Reguero-Ugarte, Urtzi. 2012b. Erdi Aroko euskararen historia kanpotik eta barnetik. ASJU 46(2). 63-160.
Reguero-Ugarte, Urtzi. 2013. Euskararen dialektalizazioaren hastapenetarantz: konbergentzia eta dibergentzia prozesuak Erdi Aroan. In Ricardo Gómez, Joakin Gorrotxategi, Joseba A. Lakarra & Céline Mounole (arg.), Koldo Mitxelena Katedraren III. Biltzarra, 431-444. Gasteiz: UPV/EHU.
Reguero-Ugarte, Urtzi. 2019. Filologiatik dialektologiara Nafarroako euskarazko testu zaharretan barrena (1416-1750) (ASJUren Gehigarriak 71). Bilbo: UPV/EHU.
Reguero-Ugarte, Urtzi. 2020. Euskara nafarrari diakroniatik begira. In Iñaki Camino, Xabier Artiagoitia, Irantzu Epelde & Koldo Ulibarri (arg.), Eibartik Zuberoara euskalkietan barrena, 617-630. Bilbo: UPV/EHU.
Ringe, Don. 2009. The linguistic diversity of aboriginal Europe. Language Log [bloga]. 2009-01-06. https://languagelog.ldc.upenn.edu/nll/?p=980 (2023-03-25).
Ringe, Don & Joseph F. Eska. 2011. Beyond comparative reconstruction: subgrouping and “long-distance” relationships. In Don Ringe & Joseph F. Eska, Historical linguistics. Towards a twenty-first century reintegration, 256-290. Cambridge: Cambridge University Press.
Rohlfs, Gerhard. 1977. Le gascon. Études de philologie pyrénéenne. Tübingen: Max Niemeyer (1. argit. 1933).
Rojo, Leyre. 2022a. /RT/ taldeen bilakabide diakronikoa eta erronkarieraren lekukotasuna: irudia(k) fintzen. UPV/EHUko Gradu Amaierako Lana.
Rojo, Leyre. 2022b. [n-/l- + herskari] taldeen bilakabide diakronikoa eta erronkarieraren lekukotasuna: irudia(k) fintzen. ASJU 56(2). 143-167. https://doi.org/10.1387/asju.24107.
Salaberri-Zaratiegi, Patxi. 2011. Pirinioetako euskal toponimoak: direnak eta diratekeenak. In Andoni Sagarna, Joseba A. Lakarra & Patxi Salaberri-Zaratiegi (arg.), Pirinioetako hizkuntzak: oraina eta lehena. Euskaltzaindiaren XVI. Biltzarra, 1019-1048. Bilbo: Euskaltzaindia.
Saroïhandy, Jean-Joseph. 1913. Vestiges de phonétique ibérienne en territoire roman. RIEV 7(4). 475-497.
Schleicher, August. 1953. Die ersten Spaltungen des indogermanischen Urvolkes. Allgemeine Monatsschrift für Wissenschaft und Literatur 3. 786-787. https://archive.org/details/DieErstenSpaltungenDesIndogermanischenUrvolkes/ (2023-03-25).
Schleicher, August. 1961. Compendium der vergleichenden Grammatik der indogermanischen Sprachen. Weimar: Hermann Böhlau. https://archive.org/details/compendiumderve06schlgoog/ (2023-03-25).
Schmidt, Johannes. 1872. Die Verwandtschaftsverhältnisse der indogermanischen Sprachen. Weimar: Hermann Böhlau.
Schuchardt, Hugo. 1900. Über die Klassifikation der romanischen Mundarten. Probevorlesung gehalten zu Leipzig am 30. April 1870. Graz: Styria.
Urgell, Blanca. 2020. Arabako euskara zer da? Gogoetak euskalkien mugez eta haien sailkapenaz. In Iñaki Camino, Xabier Artiagoitia, Irantzu Epelde & Koldo Ulibarri (arg.), Eibartik Zuberoara euskalkietan barrena, 701-736. Bilbo: UPV/EHU.
Uribe-Etxebarria, Oxel. 2008. Euskerazko doktrinia Anzuelako berba moduan (1825). ASJU 42(2). 139-209.
Urrestarazu-Porta, Iñigo. 2021. Gogoetak Euskara Batu Zaharraren hausturaz. Gasteiz: UPV/EHUko Master Amaierako Lana.
Urrestarazu-Porta, Iñigo. 2022. Auzibidea Burundakoa da, eta euskara? xvii. mendeko euskara apurtxo batzuk eta Burundako euskara garaikidea alderatzen. In Dorota Krajewska, Sergio Monforte & Eneko Zuloaga (arg.), Aziti Bihia. Euskal filologia eta hizkuntzalaritzaren adarrak, 203-227. Leioa: UPV/EHU. https://web-argitalpena.adm.ehu.es/pasa_pdf.asp?File=UFGPD224578 (2022-12-04).
Wichmann, Søren. 2010. Internal language classification. In Silvia Luraghi & Vit Bubenik (arg.), The Continuum Companion to historical linguistics, 70-86. Londres & New York: Continuum Books.
Zuazo, Koldo. 1998. Euskalkiak, gaur. FLV 78. 191-234.
Zuazo, Koldo. 2003. Euskalkiak, herriaren lekukoak. Donostia: Elkar.
Zuazo, Koldo. 2008. Euskalkiak, euskararen dialektoak. Donostia: Elkar.
Zuazo, Koldo. 2010a. El euskera y sus dialectos. Irun: Alberdania.
Zuazo, Koldo. 2010b. Sakanako euskara. Burundako hizkera. Iruñea & Bilbo: Nafarroako Gobernua, Hezkuntza Departamentua & Euskaltzaindia.
Zuazo, Koldo. 2014. Euskalkiak. Donostia: Elkar.
Zuazo, Koldo. 2020. Euskalkien sailkapen berriaz zenbait ohar. FLV 129. 269-291. https://doi.org/10.35462/FLV129.8.
Zuloaga, Eneko. 2020. Mendebaldeko euskararen azterketa dialektologiko-diakronikorantz. UPV/EHUko doktorego tesia.
Zuloaga, Eneko. 2022. Mendebaleko Euskara Zaharra: ezaugarriak, kronologia eta geografia. Bilbo: UPV/EHU & Euskaltzaindia.
Abaitua, Joseba K. 2018. Patrones geolingüísticos, áreas dialectales y cronologías absolutas del EHHA. FLV 126. 283-322. https://doi.org/10.35462/FLV126.2.
Abaitua, Joseba K. 2020. Periodización dialectal y cronologías de algunos guipuzcoanismos del EHHA. In Iñaki Camino, Xabier Artiagoitia, Irantzu Epelde & Koldo Ulibarri (arg.), Eibartik Zuberoara euskalkietan barrena, 33-56. Bilbo: UPV/EHU.
Abaitua, Joseba K., Mikel Martínez-Areta & Emiliana Ramos. 2022. El euskera en la Tardoantigüedad. Expansión a occidente y dialectalización. Paleohispanica 22. 47-84. https://doi.org/10.36707/palaeohispanica.v22i0.437.
Aldai, Gontzal. 2014. Hacia una periodización de la fragmentación del euskera occidental. FLV 118. 221-245. http://doi.org/10.35462/flv118.1.
Anthony, David. 2007. The horse, the wheel and language. How Bronze-Age riders from the Eurasian steppes shaped the Modern World. Princeton: Princeton University Press.
Ariztimuño, Borja. 2020. Gipuzkoako euskara zaharre(ta)tik erdialdeko euskarara: isoglosen diakroniaz. In Iñaki Camino, Xabier Artiagoitia, Irantzu Epelde & Koldo Ulibarri (arg.), Eibartik Zuberoara euskalkietan barrena, 57-66. Bilbo: UPV/EHU.
Aurrekoetxea, Gotzon, Iñaki Gaminde, José Luis Ormaetxea & Xarles Videgain. 2019. Euskalkien sailkapen berria. Bilbo: UPV/EHU.
Bakker, Peter. 2020. Distant genetic relations: is Basque related to Indo-European? FLV 130. 563-592. https://doi.org/10.35462/flv.130.8.
Baldinger, Kurt. 1958. Die hyperkorrekten Formen als Konsequenz der Scripta im Altgaskognischen. In Heinrich Lausberg & Harald Weinrich (arg.), Romanica. Fetschrift für Gerhard Rohlfs, 57-75. Halle (Saale): Max Niemeyer.
Barbero, Abilio & Marcelo Vigil. 1965. Sobre los orígenes sociales de la reconquista: cántabros y vascones desde fines del Imperio Romano hasta la invasión musulmana. Boletín de la Real Academia de la Historia 156(2). 271-339.
Bartoli, Matteo. 1925. Introduzione alla Neolinguistica (principi - scopi - metodi). Geneva: L.S. Olschki.
Bilbao, Gidor, Ricardo Gómez-López, Joseba A. Lakarra, Julen Manterola, Céline Mounole & Blanca Urgell. 2020a. Lazarraga Eskuizkribuaren edizioa eta azterketa. I. Sarrera, gramatika, hiztegia eta adizkitegia. Bilbo: UPV/EHU.
Bilbao, Gidor, Ricardo Gómez-López, Joseba A. Lakarra, Julen Manterola, Céline Mounole & Blanca Urgell. 2020b. Lazarraga Eskuizkribuaren edizioa eta azterketa. II. Testua. Bilbo: UPV/EHU.
Blevins, Juliette. 2004. Evolutionary phonology. The emergence of sound patterns. Cambridge: Cambridge University Press.
Blevins, Juliette. 2018. Advances in Proto-Basque reconstruction with evidence for the Proto-Indo-European-Euskarian hypothesis. Londres & New York: Routledge.
Blevins, Juliette & Ander Egurtzegi. 2017. Unexpected obstruent loss in initial obstruent-sonorant clusters: an apparent example from Basque. Phonology 34(3). 507-522. https://doi.org/10.1017/S0952675717000264.
Bloomfield, Leonard. 1933. Language. New York: Henry Holt & Company.
Boberg, Charles, John Nerbonne & Dominic Watt (arg.). 2018. The handbook of dialectology. Oxford: Wiley Blackwell.
Bonaparte, Louis-Lucien. 1863. Carte des sept provinces basques, montrant la délimitation actuelle de l’euscara et sa division en dialectes, sous-dialectes et variétés. Londres: Drawn.
Bowern, Claire. 2006. Punctuated equilibrium and language change. In Keith Brown (arg.), Encyclopedia of Language and Linguistics, 286-289. Amsterdam: Elsevier.
Bowern, Claire. 2010. Historical linguistics in Australia: Trees, networks and their implications. Philosophical Transactions of the Royal Society of Biological Sciences 365. 3845-3854. https://doi.org/10.1098/rstb.2010.0013.
Bowern, Claire & Harold Koch. 2004. Introduction: Subgrouping methodology in historical linguistics. In Claire Bowern & Harold Koch (arg.), Australian languages. Classification and the comparative method, 1-16. Amsterdam: John Benjamins.
Brugmann, Karl. 1967. Einleitung und Lautlehre: vergleichende Laut-, Stammbildungs-, und Flexionslehre der indogermanischen Sprachen. Berlin & Leipzig: Walter de Gruyter (1. argit., 1886).
Camino, Iñaki. 2008. Dialektologiaren alderdi kronologikoaz. FLV 108. 209-247.
Camino, Iñaki. 2009. Dialektologiatik euskalkietara tradizioan gaindi. Donostia: Elkar.
Camino, Iñaki. 2011 [2014]. Ekialdeko euskararen iraganaz. In Irantzu Epelde (arg.), Euskal dialektologia: lehena eta oraina (ASJUren Gehigarriak 69), 87-153. Bilbo: UPV/EHU.
Camino, Iñaki. 2022. Aztergaiak Ipar Euskal Herriko euskararen berrikuntzez. Leioa: UPV/EHU.
Camino, Iñaki, Xabier Artiagoitia, Irantzu Epelde & Koldo Ulibarri (arg.). 2020. Eibartik Zuberoara euskalkietan barrena. Bilbo: UPV/EHU.
Campbell, Lyle. 2006. Languages and genes in collaboration: Some practical matters [pdf]. Eskuizkribu argitaragabea. https://www.researchgate.net/publication/242485255_Languages_and_Genes_in_Collaboration_some_Practical_Matters (2023-03-20).
Campbell, Lyle. 2013. Historical linguistics: An introduction. Edinburgh: Edinburgh University Press (1. argit., 1998).
Chambon, Jean-Pierre & Yan Greub. 2002. Note sur l’âge du (proto)gascon. Revue de linguistique romane 66. 473-495.
Coetzee, Andries W. & Rigardt Pretorius. 2010. Phonetically grounded phonology and sound change: The case of Tswana labial plosives. Journal of Phonetics 38. 404-421. https://doi.org/10.1016/j.wocn.2010.03.004.
Coyos, Jean-Baptiste. 2020. Erreseina: Euskalkien sailkapen berria. FLV 129. 301-314. https://doi.org/10.35462/FLV129.10.
Dixon, Robert M. W. 1997. The rise and fall of languages. Cambridge: Cambridge University Press.
Dixon, Robert M. W. 2002. Australian languages: Their nature and development. Cambridge: Cambridge University Press.
Egurtzegi, Ander. 2017. Phonetically conditioned sound change. Contact induced /u/-fronting in Zuberoan Basque. Diachronica 34(3). 331-367. https://doi.org/10.1075/dia.34.3.02egu.
Egurtzegi, Ander & Gorka Elordieta. 2023. A history of the Basque prosodic systems. Diachronica 40(1). 30-72. https://doi.org/10.1075/dia.20066.egu.
Eraña, Ane. 2020a. Arabako euskararen dialektalizaziorantz: aditz-morfologia aztergai. Gasteiz: UPV/EHUko Master Amaierako Lana.
Eraña, Ane. 2020b. Jagin aditz laguntzaile ditrantsitiboa aztergai. In Iñaki Camino, Xabier Artiagoitia, Irantzu Epelde & Koldo Ulibarri (arg.), Eibartik Zuberoara euskalkietan barrena, 229-244. Bilbo: UPV/EHU.
Etxart, Gabriel & Miguel Ros. 1616-1617. Gutuneria (Gidor Bilbao, Ricardo Gómez, Joseba A. Lakarra, Julen Manterola, Céline Mounole & Blanca Urgellen edizio-zirriborro argitaragabea, Gasteiz: UPV/EHU, 2013).
Forni, Gianfranco. 2013. Evidence for Basque as an Indo-European language. The Journal of Indo-European Studies 41(1-2). 39-180.
Gorrotxategi, Joakin. 2001. Planteamientos de la lingüística histórica en la datación del euskara. In Eusko Ikaskuntza (koord.), XV Congreso de Estudios Vascos. Euskal zientzia eta kultura, eta sare telematikoak, 103-114. Donostia, Iruñea & Baiona: Eusko Ikaskuntza.
Gorrotxategi, Joakin. 2013. Sobre Lenguas y protolenguas. In Ricardo Gómez, Joakin Gorrotxategi, Joseba A. Lakarra & Céline Mounole (arg.), Koldo Mitxelena Katedraren III. Biltzarra, 613-642. Gasteiz: UPV/EHU.
Gorrotxategi, Joakin & Joseba A. Lakarra. 2013. Why Basque cannot be, unfortunately, an Indo-European language. The Journal of Indo-European Studies 41(1-2). 203-237.
Gorrotxategi, Joakin, Iván Igartua & Joseba A. Lakarra (arg.). 2018. Euskararen historia. Gasteiz: Eusko Jaurlaritza.
Greenberg, Joseph H. 1957. The problem of linguistic subgroupings. In Joseph H. Greenberg, Essays in linguistics, 46-55. Chicago: University of Chicago Press.
Guiter, Henri. 1989. Elementos de cronología fonética del vascuence. ASJU 23(3). 797-800.
Harrington, Jonathan, Michele Gubian, Mary Stevens & Florian Schiel. 2019. Phonetic change in an Antarctic winter. The Journal of the Acoustical Society of America 146. 3327-3332. https://doi.org/10.1121/1.5130709
Hock, Hans H. 1991. Principles of historical linguistics. Berlin & New York: Mouton de Gruyter.
Hockett, Charles F. 1958. A course in modern linguistics. New York: MacMillan Company.
Jacques, Guillaume & Johann-Mattis List. 2019. Save the trees: Why we need tree models in linguistic reconstruction (and when we should apply them). Journal of Historical Linguistics 9(1). 128-167. https://doi.org/10.1075/jhl.17008.mat.
Labov, William. 2020. The regularity of regular sound change. Language 96(1). 42-59. https://doi.org/10.1353/lan.2020.0001.
Lakarra, Joseba A. 1997. Euskararen historia eta filologia: arazo zahar, bide berri. ASJU 31(2). 447-535.
Lakarra, Joseba A. 2011 [2014]. Gogoetak euskal dialektologia diakronikoaz: Euskara Batu Zaharra berreraiki beharraz eta haren banaketaren ikerketaz. In Irantzu Epelde (arg.), Euskal dialektologia: lehena eta oraina (ASJUren Gehigarriak 69), 155-241. Bilbo: UPV/EHU.
Lakarra, Joseba A., Julen Manterola & Iñaki Segurola. 2019. Euskal hiztegi historiko-etimologikoa (EHHE-200). Bilbo: Euskaltzaindia.
Leturiaga, Olatz. 2021. Gipuzkoako osagarri pluraldun adizki tripertsonalen erroez. ASJU 53(1-2). 127-162. https://doi.org/10.1387/asju.22414.
Leturiaga, Olatz. 2022. nork-nor saileko egin-en hedadura geografikoa Gipuzkoan: ondorio batzuk testu zaharren azterketatik. ASJU 56(1). 1-42. https://doi.org/10.1387/asju.23401.
Manterola, Julen. 2015. Euskararen morfologia historikorako: artikuluak eta erakusleak. Gasteiz: UPV/EHUko doktorego tesia. http://hdl.handle.net/10810/15848.
Manterola, Julen & José Ignacio Hualde. 2021. Old Basque had */χ/, not /h/. Medieval data, implications for reconstruction and Basque-Romance contact effects. Journal of Historical Linguistics 11(3). 421-456. https://doi.org/10.1075/jhl.19041.man.
McConvell, Patrick & Claire Bowern. 2011. The prehistory and internal relationships of Australian languages. Language and Linguistics Compass 5(1). 19-32. https://doi.org/10.1111/j.1749-818X.2010.00257.x.
Meillet, Antoine. 1984. Les dialectes indo-européens. Paris: Librairie Honoré Champion (1. argit., 1908).
Mitxelena, Koldo. 1951. La sonorización de las oclusivas iniciales. A propósito de un importante artículo de André Martinet. BAP 7. 571-582 (Berrargit. OC 7, 33-46).
Mitxelena, Koldo. 1961. Fonética histórica vasca (ASJUren Gehigarriak 4). Donostia: Gipuzkoako Foru Aldundia (2. argit. osatua, 1977. Berrargit. OC 6).
Mitxelena, Koldo. 1963. Lenguas y protolenguas. Salamanca: Acta Salmanticensia. (Berrargit. OC 1, 1-98).
Mitxelena, Koldo. 1964a. Sobre el pasado de la lengua vasca. Donostia: Auñamendi (Berrargit. OC 5, 1-116).
Mitxelena, Koldo. 1964b. Textos arcaicos vascos. Madril: Minotauro (Berrargit. OC, 12, 1-197).
Mitxelena, Koldo. 1981. Lengua común y dialectos vascos. ASJU 15. 291-313 (Berrargit. OC 7, 517-544).
Mounole, Céline. 2014 [2018]. Le verbe basque ancien: étude philologique et diachronique (Monumenta linguae Vasconum: Studia et Instrumenta 6). Bilbo: UPV/EHU (= ASJU 48).
Mounole, Céline & Joseba A. Lakarra. 2018. Euskara arkaikoa. In Joakin Gorrotxategi, Iván Igartua, & Joseba A. Lakarra (arg.), Euskararen historia, 345-468. Gasteiz: Eusko Jaurlaritza.
Ohala, John. 1993. The phonetics of sound change. In Charles Jones (arg.), Historical linguistics: Problems and perspectives, 237-278. Londres: Longman.
Ondartza, Iker. 2022. Zenbait ezaugarri araberaren definiziorako. ASJU 56(1). 121-148 https://doi.org/10.1387/asju.23151.
Orpustan, Jean-Baptiste. 2019. Les noms de maisons médiévales en Labourd, Basse-Navarre et Soule. Baigorri: Izpegi.
Padilla-Moyano, Manuel. 2017. Zuberoako euskararen azterketa diakronikoa: xvi-xix. mendeak. UPV/EHUko & Université Bordeaux Montaigneko doktorego tesia.
Peillen, Txomin. 1991. Zubereraren bilakaeraz ohar batzuk. In Nazioarteko dialektologia biltzarra. Agiriak, 247-272. Bilbo: Euskaltzaindia.
Petit, Daniel. 2007. Archaïsme et innovation dans les langues indo-européennes. In Alain Lémarechal & Jacques François (arg.), Tradition et rupture dans les grammaires comparées de différentes familles de langues, 13-55. Paris: Mémoires de la Société de Linguistique de Paris.
Pozo, Mikel. 2016. Vasconia y los vascones de la crisis del Imperio romano a la llegada del Islam (siglos v-viii). Evolución sociopolítica y génesis de la “gens effera”. Gasteiz: UPV/EHUko doktorego tesia. http://hdl.handle.net/10810/34611.
Reguero-Ugarte, Urtzi. 2012a. Erdi Aroko euskara: dialektalizazioaren hastapenerantz. UPV/EHUko Master Amaierako Lana.
Reguero-Ugarte, Urtzi. 2012b. Erdi Aroko euskararen historia kanpotik eta barnetik. ASJU 46(2). 63-160.
Reguero-Ugarte, Urtzi. 2013. Euskararen dialektalizazioaren hastapenetarantz: konbergentzia eta dibergentzia prozesuak Erdi Aroan. In Ricardo Gómez, Joakin Gorrotxategi, Joseba A. Lakarra & Céline Mounole (arg.), Koldo Mitxelena Katedraren III. Biltzarra, 431-444. Gasteiz: UPV/EHU.
Reguero-Ugarte, Urtzi. 2019. Filologiatik dialektologiara Nafarroako euskarazko testu zaharretan barrena (1416-1750) (ASJUren Gehigarriak 71). Bilbo: UPV/EHU.
Reguero-Ugarte, Urtzi. 2020. Euskara nafarrari diakroniatik begira. In Iñaki Camino, Xabier Artiagoitia, Irantzu Epelde & Koldo Ulibarri (arg.), Eibartik Zuberoara euskalkietan barrena, 617-630. Bilbo: UPV/EHU.
Ringe, Don. 2009. The linguistic diversity of aboriginal Europe. Language Log [bloga]. 2009-01-06. https://languagelog.ldc.upenn.edu/nll/?p=980 (2023-03-25).
Ringe, Don & Joseph F. Eska. 2011. Beyond comparative reconstruction: subgrouping and “long-distance” relationships. In Don Ringe & Joseph F. Eska, Historical linguistics. Towards a twenty-first century reintegration, 256-290. Cambridge: Cambridge University Press.
Rohlfs, Gerhard. 1977. Le gascon. Études de philologie pyrénéenne. Tübingen: Max Niemeyer (1. argit. 1933).
Rojo, Leyre. 2022a. /RT/ taldeen bilakabide diakronikoa eta erronkarieraren lekukotasuna: irudia(k) fintzen. UPV/EHUko Gradu Amaierako Lana.
Rojo, Leyre. 2022b. [n-/l- + herskari] taldeen bilakabide diakronikoa eta erronkarieraren lekukotasuna: irudia(k) fintzen. ASJU 56(2). 143-167. https://doi.org/10.1387/asju.24107.
Salaberri-Zaratiegi, Patxi. 2011. Pirinioetako euskal toponimoak: direnak eta diratekeenak. In Andoni Sagarna, Joseba A. Lakarra & Patxi Salaberri-Zaratiegi (arg.), Pirinioetako hizkuntzak: oraina eta lehena. Euskaltzaindiaren XVI. Biltzarra, 1019-1048. Bilbo: Euskaltzaindia.
Saroïhandy, Jean-Joseph. 1913. Vestiges de phonétique ibérienne en territoire roman. RIEV 7(4). 475-497.
Schleicher, August. 1953. Die ersten Spaltungen des indogermanischen Urvolkes. Allgemeine Monatsschrift für Wissenschaft und Literatur 3. 786-787. https://archive.org/details/DieErstenSpaltungenDesIndogermanischenUrvolkes/ (2023-03-25).
Schleicher, August. 1961. Compendium der vergleichenden Grammatik der indogermanischen Sprachen. Weimar: Hermann Böhlau. https://archive.org/details/compendiumderve06schlgoog/ (2023-03-25).
Schmidt, Johannes. 1872. Die Verwandtschaftsverhältnisse der indogermanischen Sprachen. Weimar: Hermann Böhlau.
Schuchardt, Hugo. 1900. Über die Klassifikation der romanischen Mundarten. Probevorlesung gehalten zu Leipzig am 30. April 1870. Graz: Styria.
Urgell, Blanca. 2020. Arabako euskara zer da? Gogoetak euskalkien mugez eta haien sailkapenaz. In Iñaki Camino, Xabier Artiagoitia, Irantzu Epelde & Koldo Ulibarri (arg.), Eibartik Zuberoara euskalkietan barrena, 701-736. Bilbo: UPV/EHU.
Uribe-Etxebarria, Oxel. 2008. Euskerazko doktrinia Anzuelako berba moduan (1825). ASJU 42(2). 139-209.
Urrestarazu-Porta, Iñigo. 2021. Gogoetak Euskara Batu Zaharraren hausturaz. Gasteiz: UPV/EHUko Master Amaierako Lana.
Urrestarazu-Porta, Iñigo. 2022. Auzibidea Burundakoa da, eta euskara? xvii. mendeko euskara apurtxo batzuk eta Burundako euskara garaikidea alderatzen. In Dorota Krajewska, Sergio Monforte & Eneko Zuloaga (arg.), Aziti Bihia. Euskal filologia eta hizkuntzalaritzaren adarrak, 203-227. Leioa: UPV/EHU. https://web-argitalpena.adm.ehu.es/pasa_pdf.asp?File=UFGPD224578 (2022-12-04).
Wichmann, Søren. 2010. Internal language classification. In Silvia Luraghi & Vit Bubenik (arg.), The Continuum Companion to historical linguistics, 70-86. Londres & New York: Continuum Books.
Zuazo, Koldo. 1998. Euskalkiak, gaur. FLV 78. 191-234.
Zuazo, Koldo. 2003. Euskalkiak, herriaren lekukoak. Donostia: Elkar.
Zuazo, Koldo. 2008. Euskalkiak, euskararen dialektoak. Donostia: Elkar.
Zuazo, Koldo. 2010a. El euskera y sus dialectos. Irun: Alberdania.
Zuazo, Koldo. 2010b. Sakanako euskara. Burundako hizkera. Iruñea & Bilbo: Nafarroako Gobernua, Hezkuntza Departamentua & Euskaltzaindia.
Zuazo, Koldo. 2014. Euskalkiak. Donostia: Elkar.
Zuazo, Koldo. 2020. Euskalkien sailkapen berriaz zenbait ohar. FLV 129. 269-291. https://doi.org/10.35462/FLV129.8.
Zuloaga, Eneko. 2020. Mendebaldeko euskararen azterketa dialektologiko-diakronikorantz. UPV/EHUko doktorego tesia.
Zuloaga, Eneko. 2022. Mendebaleko Euskara Zaharra: ezaugarriak, kronologia eta geografia. Bilbo: UPV/EHU & Euskaltzaindia.
Zenbakia
Atala
Artikuluak
This work is licensed under a Creative Commons Attribution-NonCommercial-NoDerivatives 4.0 International License.
Lan hau Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-LanEratorririkGabe 4.0 Nazioartekoa lizentzia baten mende dago.