ZER. Komunikazio ikasketen aldizkaria. (58)

Sare sozialen irudikapena eta erabilera telebistako telesailetan

Editore gonbidatuak: Víctor Hernández-Santaolalla, Javier Lozano-Delmar eta Alberto Hermida

Jatorrizkoak jasotzeko azken eguna: 2025eko martxoaren 14.

Monografikoa ZER aldizkariaren 58. zenbakian argitaratuko da (2025eko maiatza/ekaina)

Bidaltzeko jarraibideak

Orain arte, hainbat ikuspegitatik landu dute sare sozialen erabilera eta hedapena: komunikazioaren ikuspegia, hezkuntzakoa, psikologikoa eta, adingabeen kasuan, osasungintzaren eta pediatriaren ikuspegia. Argi dago hurbilketa horiek aldaketa bat eragin dutela herritarren harreman komunikatibo-sozialetan. Esaterako, on egin dio geografikoki urrun dauden pertsonen arteko interakzioari eta elkarlanari (Rheinghold, 2002; Chrsitakis & Fowler, 2010). Dena den, aldi berean, sare sozialen erabilera orokortuaren ondoriozko bizio batzuez ohartarazi dute ahots ugarik, eta ondorio negatiboak izan ditzakeela ere ohartarazi dute, gizarteko desberdintasunak eta goitik beherako kontrola areagotzeari dagokionez (Vallespín, 2011; Dencik & Leister, 2015).

Sare sozialek gaur egungo munduan duten nonahikotasuna dela eta, oso presente daude azkenaldiko ikus entzunezko fikziozko lanetan ere. Horien erabileraren abantailen eta desabantailen gaineko eztabaida pantailetara eramaten lagundu du horrek. Hala, sare sozialak taldeko komunikaziorako kanal soil gisa trata daitezke, edo krimenak ebazteko tresna gisa, harremana galdutako pertsonak topatzeko modu  gisa edo, are, nortasun soziala eraikitzeko modu gisa (Steinfeld et al., 2008; Stern eta Moran, 2024). Ikuspegi ezkorrago batetik, sare horiek jazarpenerako, bullyingerako edo kontrol horizontal eta bertikalerako ere erabiltzen direla erakusten du fikzioak, beste batzuen artean (Andrejevic, 2005; Tokunaga, 2011; Lefait, 2013; Hermida eta Hernández-Santaolalla, 2020; Mols et al., 2023). Ildo horretan kokatuko lirateke Unfriended (Levan Gabriadze, 2015), Nerve (Ariel Schilman eta Henry Joost, 2016), The Circle (James Ponsoldt, 2017) edo The Hater (Jan Komasa, 2020) filmak.

Nolanahi ere, pelikula horiez harago, telebistako telesailetan protagonismo handiagoa eskuratu dute sare sozialek, izan trama pizten duen elementu gisa, izan pertsonaien elkarrizketarako eta ekintzarako espazio gisa. Horren adibide argia da Black Mirror (Channel 4, 2011-2014; Netflix, 2016). Telesail horrek fenomenoari buruzko hainbat kapitulu ditu, hala nola “Nosedive” (Hernández-Santaolalla eta Hermida, 2015; Martínez-Lucena eta Barraycoa, 2017; Lata eta Bhatt, 2024). Telesail antologiko horrez gain, beste asko ere topa ditzakegu, hala nola Mr. Robot (USA Network, 2015-2019), 13 Reasons Why (Netflix, 2017-2020), Kiss Me First (Channel 4, 2018), You (Lifetime, 2018; Netflix, 2019-), Clickbait (Netflix, 2021) edo Euphoria (HBO, 2019-); eta espainiarrak ere bai, hala nola Élite (Netflix, 2018-2024), SKAM España (Movistar+, 2018-2020), El desorden que dejas (Netfix, 2020) edo HIT (La 1, 2020-2024). Ikus entzunezko lan horiek guztiek, modu batera edo bestera, baliabide narratibo gisa erabiltzen dituzte sare sozialak, eta ikusizko irudikapenaren dinamika formalak baldintzatzen dituzten erreferente estetiko gisa ezartzen dira.

Irudikapen horrek ikusleengan ere badu erantzuna. Izan ere, pantailan sare sozialen gainean eskaintzen den irudiak eragina du plataforma horiek mundu errealean ikusten diren moduan. Eta, hori guztia, sare sozialek telebistako programa horiek sustatzeko tresna gisa duten funtzioa ahaztu gabe. Batzuetan, trama bera zabaltzen dute, transmedia estrategia baten bidez. Era berean, kontuan hartu behar da erabiltzaileek plataforma horietan sortzen duten elkarrizketa bera.

Testuinguru praktiko eta analitiko horretan, Call for Papers honek gai honi buruzko lanak egiteko gonbidapena luzatzen du: telebistako fikzioa nola ari den sare sozialen erabilera erakusten, sustatzen eta horri buruz eztabaidatzen, telesailak diskurtso kultural nagusi gisa erabilita.

Irudikapen horiek errealitate garaikidea nola islatzen eta zalantzan jartzen duten eta bitarteko digitalek komunikazio dinamikak nola birkonfiguratzen dituzten aztertzen duten ekarpenak bilatzen ditugu. Hala, honako ardatzak proposatzen dira. Horiek ez dira baztertzaileak, hortaz, gai nagusiarekin lotutako beste lan batzuk ere aurkez daitezke.

 

Ardatz tematikoak:

 

1. Sare sozialak eta telebistako narratiba. Sare sozialak telesailetan nola irudikatzen diren aztertzen du ardatz honek. Barne hartzen ditu plataforma horiek pertsonaiengan, tramengan eta ikusizko irudikapenarengan duten eraginaren gaineko azterlanak, edo garapen narratiboan duten garrantziaren gaineko azterlanak. Honako gaiak iradokitzen dira:

- Kultura digitalaren eta sare sozialetako bizitzaren irudikapena: pertsonaiek egiten duten sare sozialen erabilera nola lantzen den, erabilera horrek pertsonen arteko harremanetan, osasun mentalean eta autopertzepzioan duen inpaktua barne.

- Sare sozialen eragina narratiban: plataforma digitalak trametan nola integratzen diren eta hainbat gai nola islatzen dituzten, hala nola biralizazioa, ziberjazarpena, adikzioa eta nortasun digitala.

- Sare sozialen eragina ikusizko irudikapenean: sare sozialetako lengoaia eta plataforma jakin batzuen berezitasunak kontaketaren ikusizko forman nola sartzen diren.

- Sare sozialak eta generoa: sare sozialen erabilera kontaketan nola islatzen den, genero (des)berdintasuna kontuan hartuta.

- Sare sozialak eta adingabeak: haurrentzako telesailek teknologia horien erabilera nola irudikatzen duten, eta pertsonaiak nola erlazionatzen diren horiekin.

- Sare sozialen erabilera profesionalak: telebistako fikzioak nola irudikatzen duen sare sozialen eta plataformen erabilera lan inguruneetan, bereziki, komunikazioaren munduan.

- Telesailetako sare sozialen erabilerari buruzko mapaketa: Zer plataforma irudikatzen dira gehien? Zer alde daude herrialdearen arabera? Zein dira erabilerak, generoaren arabera?

 

2. Komunikazioaren eta sare sozialen irudikapenaren inpaktu soziala

- Irudikapen horiek ikusleengan duten eragina arakatzera gonbidatzen du ardatz honek, baita komunikazioak eta digitalizazioak eguneroko bizimoduan duten inpaktuaren gaineko hausnarketan irudikapen horiek duten funtzioa arakatzera ere. Hona hemen intereseko gaiak:

- Komunikazioaren eta komunikabideen pertzepzio publikoa: komunikatzaileen eta plataforma digitalen telesailetako irudikapenak nola eragiten duen komunikabideekiko eta sare sozialekiko konfiantza publikoan.

- Kontzientzia eta alfabetatze digitala: telesailek nola eragin dezaketen ikusleek sareko bizitzako arriskuak eta aukerak ulertzeko duten moduan.

- Nortasunean eta parte hartze kulturan duen inpaktua: telebistako narratibek nola laguntzen duten nortasuna eraikitzen eta hainbat gairen gainean eztabaidatzen, hala nola benetakotasuna, pribatutasuna, jazarpena eta zaintza aro digitalean.

 

3. Sare sozialak, narrazioa hedatzeko modu gisa. Hemen telesailen transmedia jarraipen gisa aztertzen dira sare sozialak, marketinerako, biralizaziorako edo edukia hedatzeko estrategia gisa. Gaiek barne har ditzakete honakoak:

- Ikusleekiko interakzioa, sare sozialen bidez: kultura digitalak nola ahalbidetzen dien ikusleei elkarri eragiten eta telebistako narratiben parte sentitzen, fikzioaren inguruko parte hartze aktiboa sustatuz.

- Telesailen narrazio eredu berriak: sare sozialak erabiltzen dituzten kontsumo digitaleko eredu berrien gaineko kasu azterketak.

- Influencer edo eduki sortzaileen erabilera telesailetan: gero eta ohikoagoa da telebistako telesailetan influencerrak erabiltzea, batez ere, gazteei zuzenduta daudenean. Jarraitzaileen eta eraginaren arteko konexioa eta aprobetxamendua, telesailerako aprobetxatzen dira.

 

Erreferentziak

Andrejevic, M. (2005). The work of watching one another: Lateral surveillance, risk, and governance. Surveillance & Society, 2(4), 479-497.

Christakis, N. A. & Fowler, J. H. (2010). Conectados.  El sorprendente poder de las redes sociales y cómo nos afectan. Taurus.

Dencik, L., eta Leistert, O. (editoreak) (2015). Critical Perspectives on Social Media and Protest. Between Control and Emancipation. Rowman & Littlefield.

Hermida, A., eta Hernández-Santaolalla, V. (2020). Horizontal surveillance, mobile communication and social networking sites. The lack of privacy in young people’s daily lives. Communication & Society, 33(1), 139-152. https://doi.org/10.15581/003.33.36450

Hernández-Santaolalla, V., eta Hermida, A. (2015). Más allá de la distopía tecnológica: videovigilancia y activismo en ‘Black Mirror’ y ‘Mr. Robot’. Index.Comunicación, 6(2), 53-65.

Lata y Bhatt, P. (2024). Social media as a cause of emotional distress and insecurity in “Nosedive” from Black Mirror. Quarterly Review of Film and Video, 41(8), 1520-1535. https://doi.org/10.1080/10509208.2023.2219089

Lefait, S. (2013). Surveillance on Screen: Monitoring Contemporary Films and Television Programs. Rowman & LIttlefield.

Martínez-Lucena, J., eta Barraycoa, J. (2017). Black Mirror: Porvenir y tecnología. UOC argitaletxea.

Mols, A.; Pereira Campos, J., eta Pridmore, J. (2023). Family surveillance: Understanding parental monitoring, reciprocal practices, and digital resilience. Surveillance & Society, 21(4), 469-484.

Rheinghold, H. (2002). Smart Mobs. The Next Social Revolution. Basic Books.

Steinfeld, C.; Ellison, N.B., eta Lampe, C. (2008). Social capital, self-esteem, and use of online social network sites: A longitudinal analysis. Journal of Applied Developmental Psychology, 29(6), 434-445. https://doi.org/10.1016/j.appdev.2008.07.002

Stern, S., eta Moran, K. (2024). Teens and digital media: How do we move toward productive public discourse? Journal of Children and Media, 18(1), 1-7. https://doi.org/10.1080/17482798.2024.2302257

Tokunaga, R.S. (2011). Social networking site or social surveillance site? Understanding the use of interpersonal electronic surveillance in romantic relationships. Computers in Human Behavior, 27(2), 705–713. https://doi.org/10.1016/j.chb.2010.08.014

Vallespín, F. (2011). Redes sociales y democracia: ¿un cambio cualitativo? Revista TELOS, 89.

 

Erreseina bibliografikoak

Víctor Hernández-Santaolalla Sevillako Unibertsitateko (Espainia) Ikus-entzunezko Komunikazioa eta Publizitatea Saileko irakasle titularra da. Komunikazioan doktorea da (Doktorego Sari Berezia). Haren ikerketa lerroak honakoetara bideratzen dira: masen komunikazioaren ondorioak, ideologia eta kultura herrikoia, komunikazio politikoa, propaganda eta sare sozialen bidezko zaintza. “LIGAINCOM. Liga de Investigación en Comunicación y Cultura. Género(S), Narrativa, Ideología y Estudios Visuales (SEJ694)” ikertaldeko ikertzaile arduraduna da. Artikuluak argitaratu ditu hainbat argitaletxetan, hala nola Emerald, Routledge edo Peter Langen; eta nazioarteko aldizkarietan, hala nola Information, Communication and Society, Journal of Popular Culture, Sexuality & Culture, Surveillance & Society edo European Journal of Communicationen. Masen komunikabideen ondorioei buruzko liburu bat argitaratu du, eta telebistako fikzioari buruzko hainbat liburuki koordinatu ditu.

Javier Lozano Delmar Loyola Andalucía Unibertsitateko irakasle titularra da, Sevillako eta Kordobako campusetan. Bertan, “Ikus-entzunezko narratiba eta estetika” eta “Komunikazioaren teknologia” irakasgaiak irakasten ditu. “LIGAINCOM. Liga de Investigación en Comunicación y Cultura. Género(S), Narrativa, Ideología y Estudios Visuales (SEJ694)” ikertaldeko kidea da. Honako gaien gainean ikertzen du: telebistako telesailak, audientzia aktiboak, fandoma eta transmedia narrazioa zineman eta telebistan. Azken urteetan, haren interesak eremu berrietara zabaldu dira: fake news direlakoen gaineko kezka, desinformazioa eta hezkuntza mediatikoa. Bi liburu kolektibo koordinatu ditu Fragua argitaletxean, Juego de Tronos telesailaren fenomenoari buruz. Gainera, hainbat lanetan parte hartu du telebistako telesailak aztertzen, hainbat argitaletxerentzat, hala nola Síntesis, Laertes, Oxford University Press, Peter Lang edo Routledge. Haren artikulu zientifikoak aldizkari nazionaletan eta nazioarteko aldizkarietan argitaratuta daude, esaterako, Analisi, Palabra Clave, Latina, Journal of Happiness Studies edo Transformative Works and Cultures.

Alberto Hermida Sevillako Unibertsitateko Komunikazio Fakultateko irakasle titularra da. Komunikazioan doktorea eta Ikus-entzunezko Komunikazioan lizentziaduna, Sari Bereziarekin, aipatutako unibertsitatean. LIGAINCOM. Liga de Investigación en Comunicación y Cultura. Género(S), Narrativa, Ideología y Estudios Visuales (SEJ694)” ikertaldeko kidea da. Haren ikerketa lerroen artean, honako hauek nabarmentzen dira: ikus-entzunezko eszenaratzea, irudiaren teoria eta lengoaia berrien eta ikus-entzunezko gailuen gaineko azterlanak. Nazioarteko egonaldiak egin ditu Londreseko, Brightongo eta Los Angeleseko unibertsitateetan, Estatu mailako zein nazioarteko aldizkari akademikoetan (adibidez, Information, Communication & Society, Surveillance & Society, Arte individuo y sociedad, New Review of Film and Television Studies edo Communication & Society) eta argitaletxeetan (adibidez, Peter Lang Publishing, IGI Global, McGraw-Hill edo Tirant lo Blanch) argitaratu du, kongresuetan parte hartu du eta mintegiak eskaini ditu zinemaren, telebistaren, irudiaren eta estetika digitalen gainean. Telebistako fikzioari buruzko Estatu mailako hainbat I+G proiektutako ikertaldeen parte izan da, eta gai horri buruzko askotariko liburuak koordinatu ditu, beste argitalpen batzuen artean.

 

 

 

________________________________________

 

ZER. Komunikazio ikasketen aldizkaria. (59)

Industria kulturalak eta plataformak: erronka ekonomiko eta politiko berriak

• Editore gonbidatuak: Guillermo Mastrini eta Martín Becerra. Universidad de Quilmes (UNQ), Buenos Aires, Argentina.

• Jatorrizkoak jasotzeko azken eguna: 2025eko irailaren 15.
• Monografikoa ZER aldizkariaren 59. zenbakian argitaratuko da (2025eko azaroa/abendua)
• Bidaltzeko jarraibideak

 

Azken 15 urteetan eduki kulturalak ekoizteko eta banatzeko finkatu den ereduan, Interneteko plataformek gero eta leku garrantzitsuagoa izan dute. Horien agerpena erronka bat izan da industria kulturalen eredu tradizionalarentzat, eta krisi larria eragin du eredu horren sistema ekonomikoan. Egoera horren aurrean, elkarrekin lehiatzen diren interesen eta indarren arteko oreka berrezartzeko beharra ikusten da, eta, testuinguru horretan, eragile batzuek Estatuaren esku hartze handiagoa eskatzen dute, joko arau berriak ezar ditzan. Europako eta Latinoamerikako herrialdeetan bizi dute egoera hori, batez ere Estatu Batuetako enpresak nagusitzen diren plataformen ekosistemaren etorreraren aurrean.

Europar Batasunak ahaleginak egin ditu DSA eta DMA legeak onartuta, Batasuneko erabiltzaileak eta enpresak babesteko, baina oraindik goizegi da horien emaitzak ikusteko. Kanadan, Online News Actek aurrerapen gutxi lortu ditu, eta arazo ugari sortu dizkie erabiltzaileei eta enpresa txikiei. Bestetik, Latinoamerikan ez dute babeserako araudirik adostu, bertako industria kulturalak nazioarteko agertokiko leku periferiko bat izatearen ondorioak jasaten ari diren bitartean. Latinoamerikan ez da ikusten “Brusela efektua”.

Bien bitartean, plataformek lortzen duten publizitatea eta produktu eta zerbitzu kulturalen salmenta egunez egun handitzen ari da, eta industria kulturalen diru sarrerak arriskuan daude.

Halaber, ekoizpen kulturalaren prozesuan Adimen Artifizial sortzaileko teknologiak sartzeak aldatu egiten ditu eduki kulturalak sortzeko zirkuitu osoan parte hartzen duten eragileen eta katebegien funtzioak eta boterea. Horrek indartu egiten du plataforma digital handien jabeak diren konglomeratuen funtzioa. Horien negozio ereduak, zeina datuak ateratzean oinarritzen den, erraztu egiten du entretenimendurako banku erraldoiak eskura jartzea, garapen teknologiko berrien iturri gisa. Hori dela eta, boterea gero eta plataforma gehiago dituen sektore batean pilatzeak baldintzatu egiten ditu kultura ekoizpenaren oraina eta geroa.

Hona hemen monografiko honek landuko dituen topiko nagusiak:

-   Industria kulturalen diru-sarreren ereduaren krisia.

-   Sortzen ari diren negozio eredu berriak: Ba al dago lekurik alternatibentzat, plataformen aroan?

-   Estatuaren esku hartzea enpresak eta erabiltzaileak babesteko.

-   Estatu nazionalen burujabetzaren galera industria kulturalak arautzeko orduan.

-   Egile eskubideak eta plataformak.

-   Adimen Artifiziala eta ekoizpen kulturala.

 

Guillermo Mastrini

Guillermo Mastrini Madrilgo Unibertsitate Konplutentseko Informazio Zientzietan doktorea da (2014). Ikerlari eta irakasle argentinarra da, komunikabideen politikan eta kultur ekonomian espezializatua. Komunikazio Zientzietan lizentziatura lortu zuen Buenos Airesko Unibertsitatean. 2006 eta 2008 urteen artean Komunikazio Zientzien graduko zuzendaria izan zen (UBA). Quilmesko Unibertsitate Nazionalean irakaslea da, eta han Kultur Industrien Masterra ere zuzendu zuen. Gainera, Komunikazio Politiken eta Plangintzako Katedrako irakasle titularra da Gizarte Zientzien Fakultatean (UBA), eta irakasle da General San Martín Unibertsitate Nazionalean (non "Kultura eta Komunikazio Industriak" irakasten du Kultura Kudeaketaren eta Kultura Politiken Espezializazioan). Halaber, CONICETeko (Ikerketa Zientifiko eta Teknikoen Kontseilu Nazionala) ikertzaile independentea da.

 

Martín Becerra

Komunikazio Politiken eta Komunikabideen Araubideko irakaslea Quilmesko Unibertsitate Nazionalean (UNQ), Buenos Airesen, Argentinan, non ICEP Zentroko zuzendaria den (“Kultura Industriak eta Espazio Publikoa”). Informazio eta Komunikazio Teknologien Politiken irakaslea Buenos Airesko Unibertsitatean (UBA). Argentinako Ikerketa Zientifiko eta Teknikoen Kontseilu Nazionaleko (CONICET) kidea.

10 liburu baino gehiagoren egile eta koegilea, 35 liburu kapitulu eta 40 artikulu aldizkari espezializatuetan, hedabideen kontzentrazioari eta konbergentziari, zerbitzu publikoetako hedabideei, Latinoamerikako hedabide sistemei eta hedabideen eta komunikazioaren ekonomi politikoari buruz, gaztelaniaz eta ingelesez argitaratuak. Argitalpen horietako batzuk irakurgai derrigorrezkoak dira graduondoko ikastaroetan Argentinako, Latinoamerikako gainerako herrialdeetako eta Espainiako hainbat unibertsitatetan. Informazio Zientzietan (Kazetaritza) doktorea da, Bartzelonako Unibertsitate Autonomoan (2001).