[n-/l- + herskari] taldeen bilakabide diakronikoa eta erronkarieraren lekukotasuna: irudia(k) fintzen
##plugins.themes.bootstrap3.article.main##
##plugins.themes.bootstrap3.article.sidebar##
Argitaratua
2023-10-18
Leyre Rojo Horrillo
Laburpena
Artikulu honetan, euskararen historian eztabaidatu den n-/l- ondoko herskarien oposaketa aztertuko da. Oraintsu arte esan izan da albokariaren eta sudurkariaren ondoren herskari ahoskabea hotsik zaharrena dela eta erronkariera eta zuberera honen gordetzaile direla. Mitxelenak (1961), ordea, kontrakoa defendatu zuen laburki bezain argi. Guk hori egiaztatuko dugu, gramatikalizazioari eta “Trasken legea” delakoari lotuta, xvii. mendeko Gabriel Etxart eta Miguel Rosen gutunen bidez. Horrela, herskarien bilakabidean noizbait ahostun > ahoskabe fenomenoa morfologikoa izan zela erakutsiko dugu. Gero, fonologikoki orokortuaz joan zela eta ondare zaharreko hitzetatik maileguetara hedatu zela zehaztuko dugu. Horretarako, ezinbestekoa izan da hala baldintza soziolinguistikoak nola corpusean aurkitu ditugun desberdintasunak aintzat hartzea.
Nola aipatu
Rojo Horrillo, Leyre. 2023. «[n-/l- + Herskari] Taldeen Bilakabide Diakronikoa Eta Erronkarieraren Lekukotasuna: Irudia(k) Fintzen». Anuario Del Seminario De Filología Vasca "Julio De Urquijo" 56 (2):143-67. https://doi.org/10.1387/asju.24107.
##plugins.themes.bootstrap3.article.details##
Keywords
Erronkariera, Euskalkiak, Dialektologia diakronikoa, Miguel Ros, Erronkariko euskara, n-/l- ondoko herskariak
References
Artola, Koldo. 2000. Fidela Bernat anderea, euskal hiztun erronkariarra (eta II). FLV 85. 487-512.
Azkue, Resurrección María. 1931. Particularidades del dialecto roncalés. Euskera 12. 207-406.
Bilbao, Gidor & Joseba A. Lakarra. 2016. Etxart-Ros gutuneria. (Monumenta Linguae Vasconum III. Jardunaldietan aurkeztutako komunikazio argitaragabea, Gasteiz, 2016/12/20). https://ehutb.ehu.eus/video/58c67369f82b2be4338b45b0.
Etxart, Gabriel & Miguel Ros. 1616-1617. Gutuneria (Gidor Bilbao, Ricardo Gómez, Joseba A. Lakarra, Julen Manterola, Céline Mounole & Blanca Urgellen edizio-zirriborro argitaragabea, Gasteiz: UPV/EHU, 2013).
Gómez, Ricardo. 1991. Erronkarierazko dotrina argitaragabe bat: edizioa eta azterketa. In Joseba A. Lakarra (arg.), Memoriae L. Mitxelena magistri sacrum (ASJUren Gehigarriak 14), I, 375-426. Donostia: Gipuzkoako Foru Aldundia.
Hualde Mayo, Pedro Prudencio. 1934-1935. Evangelio de San Mateo traducido al vascuence roncalés de Vidángoz. RIEV 26(1). 527-548.
Idoate, Florencio. 1977. La comunidad del valle de Roncal. Iruñea: Nafarroako Diputazioa.
Irigoien, Alfonso. 1957. Cartas de Mariano Mendigacha a D. Resurrección María de Azkue. Euskera 2. 119-169.
Janda, Richard D. 2003. Phonologization as the start of dephoneticization –Or, on sound change and its aftermath: Of extension, generalization, lexicalization and morphologization. In Brian D. Joseph & Richard D. Janda (arg.), The handbook of historical linguistics, 401-422. Blackwell: Oxford.
Lafon, René. 1999. Vasconiana (Iker 11). Bilbo: Euskaltzaindia.
Lakarra, Joseba A. 1995. Reconstructing the root in Pre-Proto-Basque. In José I. Hualde, Joseba A. Lakarra & Robert L. Trask (arg.), Towards a history of Basque language, 189-206. Amsterdam & Philadelphia: John Benjamins.
Lakarra, Joseba A. 2011. Gogoetak euskal dialektologia diakronikoaz: Euskara Batu Zaharra berreraiki beharraz eta haren banaketaren ikerketaz. In Irantzu Epelde (arg.), Euskal dialektologia: lehena eta oraina, 155-241. Bilbo: UPV/EHU.
Lakarra, Joseba A. 2013. Euskararen historiaurrearen berreraiketa sakonagorako: forma kanonikoa, tipologia holistikoa, kronologia eta gramatikalizazioa. In Ricardo Gómez, Joaquín Gorrochategui, Joseba A. Lakarra & Céline Mounole (arg.), Koldo Mitxelena Katedraren III . Biltzarra, 275-324. Gasteiz: UPV/EHU.
Lakarra, Joseba A. 2016. Gramatikalizazioa, morfemen forma kanonikoak eta berreraiketa morfologikoaren bide berriak. In Gotzon Aurrekoetxea, Jesus Mari Makazaga & Patxi Salaberri (arg.), Txipi Ormaetxea omenduz. Hire bordatxoan, 175-192. Bilbo: UPV/EHU.
Lakarra, Joseba A. 2018. Euskararen historiaurrea. In Joaquín Gorrochategui, Iván Igartua & Joseba A. Lakarra (arg.), Euskararen historia, 23-229. Gasteiz: Eusko Jaurlaritza.
Leizarraga, Joanes. 1990 [1571]. Iesus Christ gure Iaunaren Testamentu Berria. Bilbo: Euskaltzaindia.
Martinet, André. 1950. De la sonorisation des occlusives initiales en basque. Word 6. 224-233. https://doi.org/10.1080/00437956.1950.11659382.
McColl Millar, Robert (arg.). 2015. Trask’s Historical Linguistics. Londres & New York: Routledge.
Mitxelena, Koldo. 1954. La posición fonética del dialecto vasco del Roncal. Via Domitia 1. 130-157 (Berrargit. OC 7, 611-647).
Mitxelena, Koldo. 1955. La Doctrina Cristiana de Betolaza. ASJU 2. 41-60 (Berrargit. OC 11, 187-204).
Mitxelena, Koldo. 1957. Las antiguas consonantes vascas. In Diego Catalán (arg.), Miscelánea homenaje a André Martinet, I, 113-157. Tenerife: La Lagunako Unibertsitatea (Berrargit. OC 7, 57-91).
Mitxelena, Koldo. 1961. Fonética histórica vasca. Donostia: Gipuzkoako Foru Aldundia (2. argit. osatua, 1977. Berrargit. OC 6).
Mitxelena, Koldo. 1963. Lenguas y protolenguas. Salamanca: Salamancako Unibertsitatea (Berrargit. ASJUren Gehigarriak 20. Donostia: Gipuzkoako Foru Aldundia. 1990; berrargit. OC 1, 1-98).
Mitxelena, Koldo, Juan J. Beloqui, Jesús Elósegui & Pilar Sansinenea de Elósegui. 1953. Contribución al conocimiento del dialecto roncalés. BAP 9. 499-536 (Berrargit. OC 7, 571-608).
Monteano, Peio J. 2017. El iceberg navarro. Euskera y castellano en la Navarra del siglo xvi. Iruñea: Pamiela.
Mounole, Céline & Ricardo Gómez. 2018. Euskara zahar eta klasikoa. In Joaquín Gorrochategui, Iván Igartua & Joseba A. Lakarra (arg.), Euskararen Historia, 469-541. Gasteiz: Eusko Jaurlaritza.
OEH = Euskaltzaindia. 2021. Orotariko Euskal Hiztegia. 10. argit. https://www.euskaltzaindia.eus/oeh [2023/01/30].
Pagola, Rosa M., Itziar Iribar & Juan J. Iribar. 1997. Bonaparte ondareko eskuizkribuak. Erronkariera. Bilbo: Deustuko Unibertsitatea.
Sarasola, Ibon. 1997. Euskal hitz altxorraz. ASJU 31(2). 617-642.
Trask, Robert L. 1995. On the history of the non-finite verb forms in Basque. In José I. Hualde, Joseba A. Lakarra & Robert L. Trask (arg.), Towards a history of the Basque language, 207-234. Amsterdam & Philadelphia: John Benjamins.
Azkue, Resurrección María. 1931. Particularidades del dialecto roncalés. Euskera 12. 207-406.
Bilbao, Gidor & Joseba A. Lakarra. 2016. Etxart-Ros gutuneria. (Monumenta Linguae Vasconum III. Jardunaldietan aurkeztutako komunikazio argitaragabea, Gasteiz, 2016/12/20). https://ehutb.ehu.eus/video/58c67369f82b2be4338b45b0.
Etxart, Gabriel & Miguel Ros. 1616-1617. Gutuneria (Gidor Bilbao, Ricardo Gómez, Joseba A. Lakarra, Julen Manterola, Céline Mounole & Blanca Urgellen edizio-zirriborro argitaragabea, Gasteiz: UPV/EHU, 2013).
Gómez, Ricardo. 1991. Erronkarierazko dotrina argitaragabe bat: edizioa eta azterketa. In Joseba A. Lakarra (arg.), Memoriae L. Mitxelena magistri sacrum (ASJUren Gehigarriak 14), I, 375-426. Donostia: Gipuzkoako Foru Aldundia.
Hualde Mayo, Pedro Prudencio. 1934-1935. Evangelio de San Mateo traducido al vascuence roncalés de Vidángoz. RIEV 26(1). 527-548.
Idoate, Florencio. 1977. La comunidad del valle de Roncal. Iruñea: Nafarroako Diputazioa.
Irigoien, Alfonso. 1957. Cartas de Mariano Mendigacha a D. Resurrección María de Azkue. Euskera 2. 119-169.
Janda, Richard D. 2003. Phonologization as the start of dephoneticization –Or, on sound change and its aftermath: Of extension, generalization, lexicalization and morphologization. In Brian D. Joseph & Richard D. Janda (arg.), The handbook of historical linguistics, 401-422. Blackwell: Oxford.
Lafon, René. 1999. Vasconiana (Iker 11). Bilbo: Euskaltzaindia.
Lakarra, Joseba A. 1995. Reconstructing the root in Pre-Proto-Basque. In José I. Hualde, Joseba A. Lakarra & Robert L. Trask (arg.), Towards a history of Basque language, 189-206. Amsterdam & Philadelphia: John Benjamins.
Lakarra, Joseba A. 2011. Gogoetak euskal dialektologia diakronikoaz: Euskara Batu Zaharra berreraiki beharraz eta haren banaketaren ikerketaz. In Irantzu Epelde (arg.), Euskal dialektologia: lehena eta oraina, 155-241. Bilbo: UPV/EHU.
Lakarra, Joseba A. 2013. Euskararen historiaurrearen berreraiketa sakonagorako: forma kanonikoa, tipologia holistikoa, kronologia eta gramatikalizazioa. In Ricardo Gómez, Joaquín Gorrochategui, Joseba A. Lakarra & Céline Mounole (arg.), Koldo Mitxelena Katedraren III . Biltzarra, 275-324. Gasteiz: UPV/EHU.
Lakarra, Joseba A. 2016. Gramatikalizazioa, morfemen forma kanonikoak eta berreraiketa morfologikoaren bide berriak. In Gotzon Aurrekoetxea, Jesus Mari Makazaga & Patxi Salaberri (arg.), Txipi Ormaetxea omenduz. Hire bordatxoan, 175-192. Bilbo: UPV/EHU.
Lakarra, Joseba A. 2018. Euskararen historiaurrea. In Joaquín Gorrochategui, Iván Igartua & Joseba A. Lakarra (arg.), Euskararen historia, 23-229. Gasteiz: Eusko Jaurlaritza.
Leizarraga, Joanes. 1990 [1571]. Iesus Christ gure Iaunaren Testamentu Berria. Bilbo: Euskaltzaindia.
Martinet, André. 1950. De la sonorisation des occlusives initiales en basque. Word 6. 224-233. https://doi.org/10.1080/00437956.1950.11659382.
McColl Millar, Robert (arg.). 2015. Trask’s Historical Linguistics. Londres & New York: Routledge.
Mitxelena, Koldo. 1954. La posición fonética del dialecto vasco del Roncal. Via Domitia 1. 130-157 (Berrargit. OC 7, 611-647).
Mitxelena, Koldo. 1955. La Doctrina Cristiana de Betolaza. ASJU 2. 41-60 (Berrargit. OC 11, 187-204).
Mitxelena, Koldo. 1957. Las antiguas consonantes vascas. In Diego Catalán (arg.), Miscelánea homenaje a André Martinet, I, 113-157. Tenerife: La Lagunako Unibertsitatea (Berrargit. OC 7, 57-91).
Mitxelena, Koldo. 1961. Fonética histórica vasca. Donostia: Gipuzkoako Foru Aldundia (2. argit. osatua, 1977. Berrargit. OC 6).
Mitxelena, Koldo. 1963. Lenguas y protolenguas. Salamanca: Salamancako Unibertsitatea (Berrargit. ASJUren Gehigarriak 20. Donostia: Gipuzkoako Foru Aldundia. 1990; berrargit. OC 1, 1-98).
Mitxelena, Koldo, Juan J. Beloqui, Jesús Elósegui & Pilar Sansinenea de Elósegui. 1953. Contribución al conocimiento del dialecto roncalés. BAP 9. 499-536 (Berrargit. OC 7, 571-608).
Monteano, Peio J. 2017. El iceberg navarro. Euskera y castellano en la Navarra del siglo xvi. Iruñea: Pamiela.
Mounole, Céline & Ricardo Gómez. 2018. Euskara zahar eta klasikoa. In Joaquín Gorrochategui, Iván Igartua & Joseba A. Lakarra (arg.), Euskararen Historia, 469-541. Gasteiz: Eusko Jaurlaritza.
OEH = Euskaltzaindia. 2021. Orotariko Euskal Hiztegia. 10. argit. https://www.euskaltzaindia.eus/oeh [2023/01/30].
Pagola, Rosa M., Itziar Iribar & Juan J. Iribar. 1997. Bonaparte ondareko eskuizkribuak. Erronkariera. Bilbo: Deustuko Unibertsitatea.
Sarasola, Ibon. 1997. Euskal hitz altxorraz. ASJU 31(2). 617-642.
Trask, Robert L. 1995. On the history of the non-finite verb forms in Basque. In José I. Hualde, Joseba A. Lakarra & Robert L. Trask (arg.), Towards a history of the Basque language, 207-234. Amsterdam & Philadelphia: John Benjamins.
Zenbakia
Atala
Artikuluak
This work is licensed under a Creative Commons Attribution-NonCommercial-NoDerivatives 4.0 International License.
Lan hau Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-LanEratorririkGabe 4.0 Nazioartekoa lizentzia baten mende dago.