Ezaugarrien kronologiaren garrantzia: -ki-dun indikatiboko NOR-NORI saileko adizkien historia pixka bat
##plugins.themes.bootstrap3.article.main##
##plugins.themes.bootstrap3.article.sidebar##
Argitaratua
2021-08-09
Urtzi Reguero Ugarte
https://orcid.org/0000-0003-1549-0738
Laburpena
Artikulu honetan Nafarroa Garaiko hizkera batzuetan agertzen diren dakit ‘zait’, zekion ‘zitzaion’ gisako indikatiboko nor-nori saileko adizkiak aztertzen dira ikuspuntu diakroniko eta kronologiko batetik. Mendez mende, adizki horien agerraldiak eta lekukotasunak aztertzen dira, xvi. mendeko testu zaharrenetatik abiatu eta xx. mende bitarteko testigantzetara bitartean. Orain arte ezer gutxi ikertu da gaiaz eta, oro har, aoristoarekin lotutako arkaismotzat hartu izan da. Halere, saio honetan hipotesi horren puntu ahulak aurkezten dira; besteak beste, orainaldian ere agertzea edo nor 3. pertsona denean bakarrik erabiltzea. Horren ordez, beraz, bestelako proposamen bat aurkeztu eta Nafarroako erdiguneko hizkera batzuek egindako berrikuntza bat dela defendatzen da. Bidenabar, ezaugarri dialektalen azterketa xeheek dialektologia diakronikoan egin dezaketen ekarpena ere aldarrikatu nahi da.
Nola aipatu
Reguero Ugarte, Urtzi. 2021. «Ezaugarrien Kronologiaren Garrantzia: -Ki-Dun Indikatiboko NOR-NORI Saileko Adizkien Historia Pixka Bat». Anuario Del Seminario De Filología Vasca "Julio De Urquijo" 54 (1-2):251-63. https://doi.org/10.1387/asju.23022.
##plugins.themes.bootstrap3.article.details##
Keywords
goi-nafarrera, Nor-Nori, dialektologia, kronologia, diakronia, testuak
References
Aldai, Gontzal. 1999. Hegoaldeko goinafarrera zaharra: aditz laguntzaileekiko ezaugarri zenbait. FLV 81. 263-274.
Apalauza, Amaia. 2012. Nafarroako ipar-mendebaleko hizkeren egitura geolinguistikoa. Iruñea & Bilbo: Nafarroako Gobernua & Euskaltzaindia.
Artola, Koldo. 2012. Artzibarko aldaera deitu izanaren inguruan (5 - Hego-Esteribarko laginak: Ilurdotz I). FLV 114. 5-60.
Artola, Koldo. 2014. Artzibarko aldaera deitu izanaren inguruan (eta 9 - Aditzaz zerbait Elkanoko aldaerarekiko erkaketan). FLV 118. 393-435.
Bybee, Joan, Revere Perkins & William Pagliuca. 1994. The evolution of grammar. Tense, aspect, and modality in the language of the world. Chicago & Londres: University of Chicago Press.
Camino, Iñaki. 1999. Goñerriko hizkera (I). ASJU 33(1). 1-74.
Camino, Iñaki. 2000. Goñerriko hizkera (II). ASJU 34(1). 137-196.
Camino, Iñaki. 2001. Goñerriko hizkera (III). ASJU 35(2). 445-509.
Camino, Iñaki. 2003. Hego-nafarrera. Iruñea: Nafarroako Gobernua.
Camino, Iñaki. 2008. Dialektologiaren alderdi kronologikoaz. FLV 108. 209-247.
Camino, Iñaki. 2009. Dialektologiatik euskalkietara tradizioan gaindi. Donostia: Elkar.
Gaminde, Iñaki. 1985. Aditza ipar goi nafarreraz, 3 lib. Iruñea: UEU.
Ibarra, Orreaga. 1995. Ultzamako hizkera. Inguruko euskalkiekiko harremana. Iruñea: Nafarroako Gobernua.
Ibarra, Orreaga. 2000. Erroibarko eta Esteribarko hizkera. Iruñea: NUP/UPNA.
Knörr, Enrike. 1992. Un sermón de Martín Joseph Marcotegui, de Goñi, predicado en Ollo (1777). In Luis Villasanteri omendaldia (Iker 6), 223-242. Bilbo: Euskaltzaindia.
Lekaroz, Gorka. 2014. Basaburua Txikiko euskararen lekukoak (I). FLV 118. 247-278.
Lekuona, Manuel. 1973. Textos vascos del s. XVIII en tierra de Estella. FLV 15. 369-390.
Leturiaga, Olatz. 2020. Gipuzkoa erdialdeko pluralgileen azterketa. In Iñaki Camino, Xabier Artiagoitia, Irantzu Epelde & Koldo Ulibarri (arg.), Eibartik Zuberoara euskalkietan barrena. Koldo Zuazori gorazarre, 367-402. Bilbo: UPV/EHU.
Lizarraga, Joakin “Elkanokoa”. 1979 [1803]. Doctrina christioarén cathechima I. Fede christioarén gáin. Iruñea: Nafarroako Diputazioa, Principe de Viana & Euskaltzaindia (Juan Apececheak paratua).
Lizarraga, Joakin “Elkanokoa”. 1984 [1807 b.l.]. Ongui iltzen laguntzeco itzgaiac. Bilbo: Euskaltzaindia (Frantzisko Ondarrak paratua).
Lizarraga, Joakin “Elkanokoa”. 1990 [1802]. Urteko igande guzietarako prediku laburrak. Bilbo: Euskaltzaindia (Frantzisko Ondarrak paratua).
Ondarra, Frantzisko. 1980. Catecismo del siglo XVIII en vasco de Uterga (Valdizarbe). FLV 35-36. 173-222.
Ondarra, Frantzisko. 1993a. Goñerrin aurkitutako testuak (IX). ASJU 27:1. 299-320.
Ondarra, Frantzisko. 1993b. Goñerrin aurkitutako testuak (X). ASJU 27:3. 903-948.
Ondarra, Frantzisko. 1994. Goñerrin aurkitutako testuak (VI). FLV 67. 521-554.
Ondarra, Frantzisko. 1995. Goñerrin aurkitutako testuak (VII). FLV 68. 173-190.
Padilla, Manuel. 2013. Euskararen laguntzaile ahantziaz: *iron aditzaren historia. FLV 116. 131-170.
Ralli, Angela. 2009. Morphology meets dialectology: insights from Modern Greek dialects. Morphology 19(1), 87-105.
Reguero-Ugarte, Urtzi. 2018. NOR-NORI-NORK saileko perifrasietako aditz laguntzaileak goi-nafarreraz: azterketa eta proposamen berria. ASJU 52(1-2). 682-694. https://doi.org/10.1387/asju.20224. (= Joseba A. Lakarra & Blanca Urgell (arg.), Studia philologica et diachronica in honorem Joakin Gorrotxategi. Vasconica et Aquitanica. Gasteiz: UPV/EHU).
Reguero-Ugarte, Urtzi. 2019. Filologiatik dialektologiara Nafarroako testu zaharretan barrena (1416-1750). Bilbo: UPV/EHU.
Reguero-Ugarte, Urtzi. 2020. Euskara nafarrari diakroniatik begira. In Iñaki Camino, Xabier Artiagoitia, Irantzu Epelde & Koldo Ulibarri (arg.), Eibartik Zuberoara euskalkietan barrena. Koldo Zuazori gorazarre, 617-630. Bilbo: UPV/EHU.
Satrustegi, Jose María. 1987. Euskal testu zaharrak I. Iruñea: Euskaltzaindia.
Trask, Larry. 1997. The history of Basque. Londres & New York: Routledge.
Ulibarri, Koldo. 2015. Dotrinazko Sermoitegia: galduriko hizkerak eta dialektologia historikoa. Gasteiz: UPV/EHUko doktorego tesia. https://addi.ehu.es/handle/10810/15971.
Zuazo, Koldo. 2008. Euskalkiak. Euskararen dialektoak. Donostia: Elkar.
Zuazo, Koldo. 2010. Sakanako euskara. Burundako hizkera. Iruñea: Nafarroako Gobernua & Euskaltzaindia.
Zuloaga, Eneko. 2017. Beheko bokalaren asimilazioaren historiarako: mendebaleko lekukotasunak. FLV 123. 167-199.
Apalauza, Amaia. 2012. Nafarroako ipar-mendebaleko hizkeren egitura geolinguistikoa. Iruñea & Bilbo: Nafarroako Gobernua & Euskaltzaindia.
Artola, Koldo. 2012. Artzibarko aldaera deitu izanaren inguruan (5 - Hego-Esteribarko laginak: Ilurdotz I). FLV 114. 5-60.
Artola, Koldo. 2014. Artzibarko aldaera deitu izanaren inguruan (eta 9 - Aditzaz zerbait Elkanoko aldaerarekiko erkaketan). FLV 118. 393-435.
Bybee, Joan, Revere Perkins & William Pagliuca. 1994. The evolution of grammar. Tense, aspect, and modality in the language of the world. Chicago & Londres: University of Chicago Press.
Camino, Iñaki. 1999. Goñerriko hizkera (I). ASJU 33(1). 1-74.
Camino, Iñaki. 2000. Goñerriko hizkera (II). ASJU 34(1). 137-196.
Camino, Iñaki. 2001. Goñerriko hizkera (III). ASJU 35(2). 445-509.
Camino, Iñaki. 2003. Hego-nafarrera. Iruñea: Nafarroako Gobernua.
Camino, Iñaki. 2008. Dialektologiaren alderdi kronologikoaz. FLV 108. 209-247.
Camino, Iñaki. 2009. Dialektologiatik euskalkietara tradizioan gaindi. Donostia: Elkar.
Gaminde, Iñaki. 1985. Aditza ipar goi nafarreraz, 3 lib. Iruñea: UEU.
Ibarra, Orreaga. 1995. Ultzamako hizkera. Inguruko euskalkiekiko harremana. Iruñea: Nafarroako Gobernua.
Ibarra, Orreaga. 2000. Erroibarko eta Esteribarko hizkera. Iruñea: NUP/UPNA.
Knörr, Enrike. 1992. Un sermón de Martín Joseph Marcotegui, de Goñi, predicado en Ollo (1777). In Luis Villasanteri omendaldia (Iker 6), 223-242. Bilbo: Euskaltzaindia.
Lekaroz, Gorka. 2014. Basaburua Txikiko euskararen lekukoak (I). FLV 118. 247-278.
Lekuona, Manuel. 1973. Textos vascos del s. XVIII en tierra de Estella. FLV 15. 369-390.
Leturiaga, Olatz. 2020. Gipuzkoa erdialdeko pluralgileen azterketa. In Iñaki Camino, Xabier Artiagoitia, Irantzu Epelde & Koldo Ulibarri (arg.), Eibartik Zuberoara euskalkietan barrena. Koldo Zuazori gorazarre, 367-402. Bilbo: UPV/EHU.
Lizarraga, Joakin “Elkanokoa”. 1979 [1803]. Doctrina christioarén cathechima I. Fede christioarén gáin. Iruñea: Nafarroako Diputazioa, Principe de Viana & Euskaltzaindia (Juan Apececheak paratua).
Lizarraga, Joakin “Elkanokoa”. 1984 [1807 b.l.]. Ongui iltzen laguntzeco itzgaiac. Bilbo: Euskaltzaindia (Frantzisko Ondarrak paratua).
Lizarraga, Joakin “Elkanokoa”. 1990 [1802]. Urteko igande guzietarako prediku laburrak. Bilbo: Euskaltzaindia (Frantzisko Ondarrak paratua).
Ondarra, Frantzisko. 1980. Catecismo del siglo XVIII en vasco de Uterga (Valdizarbe). FLV 35-36. 173-222.
Ondarra, Frantzisko. 1993a. Goñerrin aurkitutako testuak (IX). ASJU 27:1. 299-320.
Ondarra, Frantzisko. 1993b. Goñerrin aurkitutako testuak (X). ASJU 27:3. 903-948.
Ondarra, Frantzisko. 1994. Goñerrin aurkitutako testuak (VI). FLV 67. 521-554.
Ondarra, Frantzisko. 1995. Goñerrin aurkitutako testuak (VII). FLV 68. 173-190.
Padilla, Manuel. 2013. Euskararen laguntzaile ahantziaz: *iron aditzaren historia. FLV 116. 131-170.
Ralli, Angela. 2009. Morphology meets dialectology: insights from Modern Greek dialects. Morphology 19(1), 87-105.
Reguero-Ugarte, Urtzi. 2018. NOR-NORI-NORK saileko perifrasietako aditz laguntzaileak goi-nafarreraz: azterketa eta proposamen berria. ASJU 52(1-2). 682-694. https://doi.org/10.1387/asju.20224. (= Joseba A. Lakarra & Blanca Urgell (arg.), Studia philologica et diachronica in honorem Joakin Gorrotxategi. Vasconica et Aquitanica. Gasteiz: UPV/EHU).
Reguero-Ugarte, Urtzi. 2019. Filologiatik dialektologiara Nafarroako testu zaharretan barrena (1416-1750). Bilbo: UPV/EHU.
Reguero-Ugarte, Urtzi. 2020. Euskara nafarrari diakroniatik begira. In Iñaki Camino, Xabier Artiagoitia, Irantzu Epelde & Koldo Ulibarri (arg.), Eibartik Zuberoara euskalkietan barrena. Koldo Zuazori gorazarre, 617-630. Bilbo: UPV/EHU.
Satrustegi, Jose María. 1987. Euskal testu zaharrak I. Iruñea: Euskaltzaindia.
Trask, Larry. 1997. The history of Basque. Londres & New York: Routledge.
Ulibarri, Koldo. 2015. Dotrinazko Sermoitegia: galduriko hizkerak eta dialektologia historikoa. Gasteiz: UPV/EHUko doktorego tesia. https://addi.ehu.es/handle/10810/15971.
Zuazo, Koldo. 2008. Euskalkiak. Euskararen dialektoak. Donostia: Elkar.
Zuazo, Koldo. 2010. Sakanako euskara. Burundako hizkera. Iruñea: Nafarroako Gobernua & Euskaltzaindia.
Zuloaga, Eneko. 2017. Beheko bokalaren asimilazioaren historiarako: mendebaleko lekukotasunak. FLV 123. 167-199.
Zenbakia
Atala
Artikuluak
This work is licensed under a Creative Commons Attribution-NonCommercial-NoDerivatives 4.0 International License.
Lan hau Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-LanEratorririkGabe 4.0 Nazioartekoa lizentzia baten mende dago.