Hualde deitura, hidronimia eta paisaiaren elementuen kokapena Euskal Herriaren ekialdeko mugetan

Laburpena

Hualde abizena gure herri eta ibar anitzetan hedatuta dago, baina aldaera eta grafia ezberdinekin Euskal Herriko ipar-ekialdeko mugetan sarriago gertatzen da. Abizenaren azterketatik abiatuta, Pirinioen bi aldeetako aldaerak ikertu dira eta berau osatzen duten osagaiak aztertu ere bai; alde batetik, ur oinarritik eratorritako hidronimoak, eta, bestetik, ‑alde posposizioaz eraikitakoak. Era berean, beste hidronimo batzuk eta Euskal Onomastikan ohikoak diren beste posposizio batzuk ere aztertu dira; izan ere, postposizioen bidea izan da euskarak aukeratu duena hizkuntza erromanikoetan preposizio-lokuzioen bidez islatzen duten adierazteko. Honela, leku-posposizioei esker, etxearen, abizenaren edo toponimoaren kokapen zehatza jakin daiteke, bai eta zehatz adierazi ere berak modifikatzen duen izen elkarketaren lehenengo osagaiak zein leku hartzen duen paisaian. Artikuluan zehar, batez ere Erronkarin (Nafarroa) eta mugakide diren Larraine eta Santa Grazi herrietan (Basabürüa, Zuberoa) aurkitutako hidronimoak aztertzen dira, eta, neurri txikiagoan, Zaraitzun (Nafarroa), Baretos eta Aspe ibarretan (Biarno) eta Anso ibarrean (Aragoi) aurkitutakoak. Era berean, -alde konposizio-elementuaren multzo semantikoaren azterketak agerian uzten du euskararen aberastasun postpositiboa, argi eta garbi erakusten baitu Pirinioen bi aldeen artean dagoen continuum-a. Izan ere, oso kasu bakanetan soilik ez dago bi aldeetan toponimorik edo abizenik partekatua ez denik, leku ezberdinetara egokitutako lerradurekin bada ere; badira, hain zuzen ere, haren jatorria definitzen duten ezaugarri morfologiko edo fonetiko bereziak, baina, azken batean, enbor komun beraren aldaera huts gisa ere argi eta garbi aitortzen direnak, garai, batean bi komunitateen arteko harremana oso estua izan zela erakusten dutenak, Pirinioetako mendiak muga gaindiezin ez, baizik elkargune zirela, auzo-komunitate bat bera ere osatzeraino.