Algunas voces vascas en la correspondencia de Miguel Basterrechea (1650-1659) / Some Basque words in Miguel Basterrechea’s letters (1650-1659)

##plugins.themes.bootstrap3.article.main##

##plugins.themes.bootstrap3.article.sidebar##

Argitaratua 2022-05-04
Josu M. Zulaika

Laburpena

The old documents written in Spanish by Basque speakers are often an important source of examination and retrieval of Basque words. This is the case of the around 350 letters that, between 1650 and 1659, the Biscayan Miguel Basterrechea (Aulesti) wrote to his brother-in-law José Beingolea (Lekeitio). In these letters, we have located about a hundred Basque terms that will be the aim of this work. In addition to some hápax legómenon, a third of the Basque names that Basterrechea includes in his letters are the first known testimonies of these Basque words.

Nola aipatu

Zulaika, Josu M. 2022. «Algunas Voces Vascas En La Correspondencia De Miguel Basterrechea (1650-1659) / Some Basque Words in Miguel Basterrechea’s Letters (1650-1659)». Anuario Del Seminario De Filología Vasca "Julio De Urquijo" 56 (1):43-120. https://doi.org/10.1387/asju.23387.
Abstract 313 | PDF (Español) Downloads 360

##plugins.themes.bootstrap3.article.details##

Keywords

Miguel Basterrechea, 17th Century, Basque language, Lekeitio, Beingolea’s finery forges (Gizaburuaga), Pedro Bernardo Villarreal de Berriz

References
Agud, Manuel & Luis Michelena (eds.). 1958. N. Landuchio. Dictionarium Linguæ Cantabricæ (1562). San Sebastián: Diputación de Guipúzcoa.
Alarcos, Emilio. 1978. Elementos vascos en el léxico de las ferrerías asturianas. In Manuel Gutié-rrez Esteve, Jesús Antonio Cid & Antonio Carreira (coords.), Homenaje a Julio Caro Baroja, 65-70. Madrid: Centro de Investigaciones Sociológicas.
Aldai, Gontzal. 2012. Sobre el origen de Martín Portal, autor de la poesía premiada en Pamplona en 1610. FLV 114. 93-117.
Aldai, Gontzal. 2014. Hacia una periodización de la fragmentación del euskera occidental. FLV 118. 221-245.
Arejita, Adolfo. 1988. Domingo Heguiari Kantua. Textoa eta lexikoa. Litterae Vasconicae 4. 7-51.
Arriolabengoa, Julen. 2008. Euskara Ibarguen-Cachopin kronikan. Bilbao: Euskaltzaindia [etc.].
Axular, Pedro. 1643. Guero bi partetan. Burdeos: G. Milanges.
[Ayuntamiento de Bilbao]. 1673. Ordenanzas de la noble villa de Bilbao. Bilbao: N. de Sedano.
Azkue, Resurrección M.ª (ed. y trad.). 1899. Peru Abarka, Basarte-ko Ikastetxe Andiko euskal-irakaslea / Peru Abarka, catedrático de la lengua bascongada en la Universidad de Basarte. Bil-bao: Euskalzale.
Azkue, Resurrección M.ª. 1905-1906. Diccionario vasco-español-francés, 2 vols. Bilbao: El Autor [etc.].
Azkune, Iñaki. 2015. Zestoako burdinoletako euskal terminologia (1519-1544). BAP 71(1-2). 217-231.
Baleztena, Ignacio. 1987. Comparsas de gigantes y cabezudos (Navarra. Temas de cultura popular 3). Pamplona: Gobierno de Navarra.
[Basterrechea, Agustín]. 1777. Jesu-Christo gure Jaunaren Passioa euscarazco versoetan. Bilbao: [s.n].
Bilbao, Gidor, Ricardo Gómez-López, Joseba A. Lakarra, Julen Manterola, Céline Mounole & Blanca Urgell (eds.). 2020. Lazarraga Eskuizkribuaren edizioa eta azterketa (2 vols.). Bilbao: UPV/EHU.
Camino, Iñaki. 2018. Último Vasco Moderno. In Joaquín Gorrochategui, Iván Igartua & Joseba A. Lakarra (eds.), Historia de la lengua vasca, 717-798. Vitoria-Gasteiz: Eusko Jaurlaritza.
Cardaberaz, Agustin. 1760. Christauaren bicitza. Pamplona: A. Castillo.
Castaños, Florentino. 1957. El genitivo en vizcaíno antiguo. BAP 13(1). 60-69.
Clare, Lucien [& Luis Michelena]. 1974. Una poesía vasca compuesta con ocasión del nacimiento del príncipe Felipe Próspero (1657) y publicada por la Universidad de Salamanca en 1658. FLV 18. 397-450.
Detcheverry, Piarres. 1677. Liburu hau da ixasoco nabigacionecoa. Bayona: Fauvet.
Detcheverry, Piarres. 1689. [Carte de Terre-Neuve et Acadie] faict à Plesançe par Pierre Detcheverry. Mapa manuscrito de la Bibliothèque nationale de France, Cartes et plans, CPL GE SH 18E PF 125 DIV 1 P 2/1 RES.
Ecenarro, Luis M. 1996. Elgoibar. De las ferrerías a la máquina-herramienta. San Sebastián: Funda-ción Kutxa.
Enríquez, Javier, Concepción Hidalgo de Cisneros, Araceli Lorente & Adela Martínez. 1992. Colec-ción documental del Archivo Municipal de Lequeitio (Fuentes documentales medievales del País Vasco 37-40), 4 vols. San Sebastián: Eusko Ikaskuntza.
Enríquez, Javier, Concepción Hidalgo de Cisneros, Araceli Lorente & Adela Martínez. 1993. Libro de visitas del Corregidor (1508-1521) y Libro de Fábrica de Santa María (1498-1517) de la villa de Lequeitio (Fuentes documentales medievales del País Vasco 44). San Sebastián: Eusko Ikaskuntza.
Euskaltzaindia. 2008-. Euskararen Herri Hizkeren Atlasa. Bilbao: Euskaltzaindia. https://www.euskaltzaindia.eus/ehha.
Fita, Fidel (ed.). 1884. Historia general de Vizcaya ... escrita por Juan Ramón de Iturriza y Zabala, en Berriz, año de 1785. Bilbao: C. Lucena.
Garibay, Esteban. 1571. Los XL libros d’el Compendio historial de las chrónicas y universal historia de todos los reynos de España (2 vols.). Amberes: C. Plantino.
Garmendia, Juan. 2007a. El carnaval (Juan Garmendia Larrañaga Bilduma 13). San Sebastián: Eus-ko Ikaskuntza.
Garmendia, Juan. 2007b. De etnografía vasca. Cuatro ensayos (Juan Garmendia Larrañaga Bilduma 29). San Sebastián: Eusko Ikaskuntza.
Gayangos, Pascual (ed.). 1854 [ca. 1592]. Refranes vascongados, recogidos y ordenados por Estevan de Garibay y Çamalloa. In Memorial Histórico Español 7, 627-660. Madrid: J. Rodríguez.
Gómez-López, Ricardo & Josu M. Zulaika. 2020. El Vocabulario Pomier. Edición y estudio de un diccionario manuscrito anónimo euskera-español (Suplementos del ASJU 72). Bilbao: UPV/EHU.
Gorrochategui, Joaquín. 2012. Euskaratiko osagaiak gaztelaniaren lexikoan. In Iván Igartua (ed.), Euskara eta inguruko hizkuntzak historian zehar, 103-150. Vitoria-Gasteiz: Eusko Jaurlaritza.
Gorrochategui, Joaquín, Iván Igartua & Joseba A. Lakarra (eds.). 2018. Historia de la lengua vasca. Vitoria-Gasteiz: Eusko Jaurlaritza.
Henao, Gabriel. 1689-1691. Averiguaciones de las antigüedades de Cantabria, 2 vols. Salamanca: E. A. García.
Hoyarzabal, Martin. 1579. Les voyages aventureux du capitaine Martin de Hoyarsabal. Burdeos: J. Chouin.
Hualde, José I., Gorka Elordieta & Arantzazu Elordieta. 1994. The Basque dialect of Lekeitio (Suple-mentos del ASJU 34). Bilbao & San Sebastián: UPV/EHU & Diputación Foral de Gipuzkoa.
Huxley, Selma & Michael M. Barkham. 2006. Una nota acerca de cinco pecios vascos documentados del siglo XVI en puertos del sur de Labrador / A Note on Five Documented 16th-Century Basque Shipwrecks in Harbours of Southern Labrador. Itsas memoria 5. 771-776.
Irixoa, Iago & Mikel Prieto. 2015. Abelbidetik Zaborrera: Erdi Aro eta Aro Berriko euskararen iker-kuntzari buruzko hainbat ohar eta hitz zerrenda bat. BAP 71(1-2). 129-172.
Isasi, Carmen. 2012. Léxico dialectal en documentos de un ámbito bilingüe. De la recuperación a la interpretación. Cuadernos del Instituto Historia de la Lengua 7. 239-255.
Isasti, Lope de. 1850 [ca. 1625]. Compendio historial de la M. N. y M. L. Provincia de Guipúzcoa. San Sebastián: I. R. Baroja.
Iturbe, Aitor. 2019. Miguel Bazterrechea kapitainaren kartak, 1650-1659. In Lekeitio: idatziak eta irudiak (1325-1884), 28-33. Lekeitio: Lekeitioko Udala.
Iturrate, José. 2001. Los antiguos monasterios de Mañarieta y Urretxu. Presencia de Nájera en el Valle de Zuya. Sancho el Sabio 14. 155-188.
Lakarra, Joseba A. (ed.). 1984. Bertso Bizkaitarrak (1688). ASJU 18(2). 89-184.
Lakarra, Joseba A. (ed.). 1996. Refranes y sentencias (1596). Ikerketak eta edizioa. Bilbao: Eus-kaltzaindia.
Lakarra, Joseba A., Julen Manterola & Inaki Segurola. 2019. Euskal Hiztegi Historiko-Etimologikoa (EHHE-200). Bilbao: Euskaltzaindia.
Lakarra, Joseba A. & Koldo Ulibarri. 2021 (en prensa). Deconstruyendo los Refranes y sentencias de 1596: crítica textual, imprenta, género e historia del libro. In Hervé Le Bihan & Aurélie Arcocha-Scarcia (eds.), Écriture et traduction entre les langues. Manuscrits, imprimés, archives littéraires. Bilbao: Euskaltzaindia.
Larramendi, Manuel. 1745. Diccionario trilingüe del castellano, bascuence y latín, 2 vols. San Sebas-tián: B. Riesgo y Montero.
Leis, Ana I. 1998. Noticias sobre las casas consistoriales de Bizkaia durante el Renacimiento. Ondare 17. 263-275.
Lohmann, Guillermo. 1990. La Ilustre Hermandad de Nuestra Señora de Aránzazu de Lima. In Igna-cio Arana (ed.), Los vascos y América: ideas, hechos, hombres, 203-213. Madrid: Gela [etc.].
López de Guereñu, Gerardo. 1958. Voces alavesas. Euskera 3. 173-367.
López de Guereñu, Gerardo. 1973. Más voces alavesas. Euskera 18. 119-150.
Madariaga, Juan. 2014. Sociedad y lengua vasca en los siglos XVII y XVIII. Bilbao: Euskaltzaindia.
Madariaga, Pedro. 1565. Libro subtilíssimo intitulado Honra de Escrivanos. Valencia: J. de Mey.
Maiora, Fernando. 2011. Reino de Navarra. Euskera, lengua inteligible. [Uharte]: Ulzama Digital.
Maiora, Fernando. 2015-2017. Léxico autóctono histórico de Navarra, 2 vols. [Uharte]: Ulzama Digi-tal.
Michelena, Luis. 1955. La Doctrina Cristiana de Betolaza. ASJU 2. 41-60.
Michelena, Luis. 1961. Fonética histórica vasca. San Sebastián: Diputación Provincial de Guipúzcoa.
Michelena, Luis. 1964. Textos arcaicos vascos. Madrid: Minotauro.
Michelena, Luis et al. 1987-2005. Diccionario General Vasco - Orotariko Euskal Hiztegia (16 vols.), Bilbao: Euskaltzaindia (8.ª edn. electr. 2021. http://www.euskaltzaindia.eus/oeh).
Mitxelena, Antton M. 2020. Goizueta inguruko burdinolak / Ferrerías alrededor de Goizueta. [s.l.]: [s.n.].
Moguel, Juan Antonio. [ca. 1801]. Nomenclatura de las voces guipuzcoanas, sus correspondientes vizcaynas y castellanas, para que se puedan entender ambos dialectos. [s.l.]: [s.n.].
Moguel, Juan Antonio. 1881 [ca. 1802]. El doctor Peru Abarca, catedrático de la lengua bascongada en la Universidad de Basarte. Durango: J. Elizalde.
Mounole, Céline & Ricardo Gómez-López. 2018. Euskera Antiguo y Clásico. In Joaquín Gorrochate-gui, Iván Igartua & Joseba A. Lakarra (eds.), Historia de la lengua vasca, 509-592. Vitoria-Gasteiz: Eusko Jaurlaritza.
Mounole, Céline & Joseba A. Lakarra. 2018. Euskera Arcaico. In Joaquín Gorrochategui, Iván Igar-tua & Joseba A. Lakarra (eds.), Historia de la lengua vasca, 369-508. Vitoria-Gasteiz: Eusko Jaur-laritza.
Ochoa de Capanaga, Martín. 1656. Exposición breve de la Doctrina Christiana. Bilbao: J. Azpiroz.
Oihenart, Arnaud. 1638. Notitia utriusque Vasconiae, tum Ibericae tum Aquitanicae. París: S. Cra-moisy.
Ondarra, Frantzisko & Antonio Unzueta. 1997. Fr. Migel San Frantziskorena (Zuzaeta). Fr. Jose Jesus-Mariarena (Arakistain) (Karmel Sorta 10), Markina-Xemein: El Carmen (Karmel).
Real Academia Española. s.d. Corpus diacrónico del español. http://corpus.rae.es/cordenet.html.
Real Academia Española. [2001]. Nuevo tesoro lexicográfico de la lengua española. Madrid: RAE. http://ntlle.rae.es/ntlle/SrvltGUILoginNtlle.
Real Academia Española & Asociación de Academias de la Lengua Española. 2018. Diccionario de la lengua española. Madrid: RAE. (Versión electrónica 23.2. https://dle.rae.es).
Real Sociedad Bascongada de los Amigos del País. 1772-1789. Extractos de las Juntas Generales de la RSBAP. Madrid: A. de Sancha [etc.].
Ribechini, Celina. 1993. La Ilustración en Vizcaya. “El Lequeitiano” Ibáñez de la Rentería. San Se-bastián: Txertoa.
Rodríguez Herrero, Ángel (ed.). 1970. Descripción sumaria de la villa de Lequeitio [1740]. Estudios Vizcaínos 2. 259-332.
Ruiz de Azúa, Estíbaliz & Ignacio González Tascón. 1990. Pedro Bernardo Villarreal de Bérriz (1669-1740). Semblanza de un vasco precursor. [Madrid]: Fundación Juanelo Turriano [etc.].
Salaberri, Patxi. 2009. Izen ttipiak euskaraz (Onomasticon Vasconiae 26). Bilbao: Euskaltzaindia.
Salaberri, Patxi, Juan J. Zubiri & Iker Salaberri. 2021. Jose Ramon Minondo goizuetarraren gutunak. Olaberria (Oiartzun). 1790-1807 (Iker 42), 2 vols. Bilbao: Euskaltzaindia.
Sarasola, Ibon. 1983. Contribución al estudio y edición de textos antiguos vascos. ASJU 17(1). 69-212.
Tellechea, J. Ignacio (ed.). 1969 [ca. 1754]. Manuel de Larramendi. Corografía o descripción general de la Muy Noble y Muy Leal Provincia de Guipúzcoa. San Sebastián: Sociedad Guipuzcoana de Ediciones y Publicaciones.
Texeira. Pedro. 1634. Descripción de España y de las costas y puertos de sus reynos. Ms. de la Öste-rreichische Nationalbibliothek, Cod. Min. 46.
Ugartechea, José M. 1967-1968. La pesca tradicional en Lequeitio. Anuario de Eusko-Folklore 22. 9-155.
Ulibarri, Koldo. 2010. Viva Jesus dotrina: edizioa eta azterketa. ASJU 44(2). 41-154.
Ulibarri, Koldo. 2011. 1619. urtean Sevillan argitaraturiko bertsoak. ASJU 45(1). 361-385.
Urkizu, Patri. 1989. Garibairen eskuzkiribu galdu bat (1592). Mundaiz 37-38. 33-85.
Urquijo, Julio. 1925. Concordancias vizcaínas. In Homenaje ofrecido a Menéndez Pidal: miscelánea de estudios lingüísticos, literarios e históricos, vol. 2, 93-98. Madrid: Hernando.
Urteaga, Mª Mercedes (ed.). 2000. El Tratado de Metalurgia de las Comisiones (Segundas) de la Real Sociedad Bascongada de Amigos del País (1765-1773). San Sebastián: Diputación Foral de Gipuz-koa.
Valle de Lersundi, Joaquín. 1979. Una familia de ferrones, los Beyngoolea, en el siglo XVII. BAP 35(3-4). 475-530.
Velilla, Jaione. 2000. El Colegio y la Iglesia de los Jesuitas en Lekeitio: de Lucas de Longa al influjo de Loyola. Ondare 19. 339-348.
Villarreal de Berriz, Pedro B. 1736. Máquinas hydráulicas de molinos y herrerías, y govierno de los árboles y montes de Vizcaya. Madrid: A. Marín.
Villasante, Luis. 1961. Historia de la literatura vasca. Bilbao: Sendo.
Villasante, Luis (ed.). 1963. Voces bascongadas diferenciales de Bizcaya, Guipúzcoa y Navarra, por Fr. Pedro Antonio de Añibarro. Bilbao: Caja de Ahorros Vizcaína.
Zelaieta, Angel (ed.). 1988. Rafael Micoleta Çamudio. Modo breu[e] de aprender la lengua vizcayna. Hizkuntza eta Literatura (ahora Oihenart) 7. 133-214.
Zubiaurre, Jabier. 1960. Mogel eta burdingintza. Euskera 5. 94-110.
Zulaika, Josu M. 2022 (en prensa). Juan Bautista del Castillo, artífice de la imagen de la Virgen para la capilla de la Hermandad de Aránzazu de Lima (1644-1645). Laboratorio de Arte 34.
Atala
Artikuluak