NOR-NORK saileko "egin"-en hedadura geografikoa Gipuzkoan: ondorio batzuk testu zaharren azterketatik / The geographical diffusion of bipersonal verbal forms with the auxiliary "egin" in Gipuzkoa: Some conclusions based on the analysis of old texts

##plugins.themes.bootstrap3.article.main##

##plugins.themes.bootstrap3.article.sidebar##

Publicado 09-05-2022
Olatz Leturiaga Angoitia

Resumen

In this article I examine the bipersonal verbal forms with the auxiliares *ezan and, especially, egin in Gipuzkoan texts. Drawing on a thorough analysis of 16th-18th century texts ¾and other monographs¾, these main ideas have been concluded: first, the occidental innovation egin of bipersonal irrealis verbal forms does not appear to have been used in Beterri and the north-eastern part of Gipuzkoa. Conversely, in the regions Urola and Goierri, which have been most closely connected with the occidental Basque, it appears that egin may have reached some towns of these regions later than in the 17th and 18th centuries: perhaps in the 19th or 20th centuries. Moreover, this innovation may have extended from Goierri to the south-center part of Tolosaldea. This being so, I introduce some questions that have not been previously raised and that I believe are interesting to address: these questions are related to the breadth and diffusion of the occidental innovation in question.

Cómo citar

Leturiaga Angoitia, Olatz. 2022. «NOR-NORK Saileko "egin"-En Hedadura Geografikoa Gipuzkoan: Ondorio Batzuk Testu Zaharren Azterketatik / The Geographical Diffusion of Bipersonal Verbal Forms With the Auxiliary "egin" In Gipuzkoa: Some Conclusions Based on the Analysis of Old Texts». Anuario Del Seminario De Filología Vasca "Julio De Urquijo" 56 (1):1-42. https://doi.org/10.1387/asju.23401.
Abstract 432 | PDF (Euskara) Downloads 257

##plugins.themes.bootstrap3.article.details##

Keywords

dialectología histórica, verbos auxiliares, euskera central, innovación

References
Agirrebeña, Aintzane, Itziar Alberdi, Xabier Mendiguren & Asier Sarasua. 2007a. Beasaingo euskara. Beasain: Beasaingo Udala.
Agirrebeña, Aintzane, Belen Maiz, Fernando Muniozguren, Asier Sarasua & Miren Zabaleta. 2007b. Zarautz hizketan. Zarautz: Zarauzko Udala.
Agirretxe, Joxe Luix & Imanol Esnaola. 2000. Lezoko euskararen azterketa. Lezo: Lezoko Unibertsitateko Udala.
Agirretxe, Joxe Luix, Mikel Lersundi & Ortzuri Olaetxea. 2000. Pasaiako hizkera. Pasaia: Pasaiako Udala.
Akesolo, Lino. 1982. Amaseigarren mendeko euskerazko «miserere» bat. Karmel 166. 37-47.
Aldai, Gontzal. 2014. Hacia una periodización de la fragmentación del euskera occidental. FLV 118. 221-245.
Altuna, Fidel. 1995a. Loiolako dotrina. ASJU 29(2-3). 611-649.
Altuna, Fidel. 1995b. Acto contriciocoa eriotzaco orduracò: Garcia de Albeniz araiarraren araberazko eskuizkribua (1778). ASJU 29(1). 83-132.
Apalauza, Amaia. 2012. Nafarroako ipar-mendebaleko hizkeren egitura geolinguistikoa. Bilbo: Euskaltzaindia.
Arakama, Jose Mari. 1994. Uharte-Arakilgo dotrina. ASJU 28(2). 659-613.
Aranburu, Pello Joxe, Marian Bidegain, Antton Idiakez & Iñaki Rezola. 1999. Jose Otxoa Arin (1672-1743), gipuzkera literarioaren aitzindari. Lazkao: Goierriko Euskal Eskola, Maizpide Euskaltegia & Lazkaoko Udala.
Ariztimuño, Borja. 2013. Finite Verbal Morphology. In Mikel Martínez-Areta (arg.), Basque and Proto Basque. Language Internal and Typological Approaches to Linguistic Reconstruction [= Mikroglottika 5], 359-427. Frankfurt am Main: Peter Lang.
Ariztimuño, Borja. 2020. Gipuzkoako euskara zaharre(ta)tik erdialdeko euskarara. In Iñaki Camino, Xabier Artiagoitia, Irantzu Epelde & Koldo Ulibarri (arg.), Eibartik Zuberoara euskalkietan barrena. Koldo Zuazori gorazarre, 57-66. Bilbo: UPV/EHU.
Ariztimuño, Borja. 2021. Ohar filologikoak Azkoitiko testu aurkitu berriaz: irakurketa proposamena. ASJU. Online first argitalpena. 2021/12/30. https://doi.org/10.1387/asju.23317.
Azkue, Resurrección María. 1933. Primer apéndice de la Morfología vasca. Conjugación del verbo guipuzkoano. Euskera 14(3). 197-223.
Azurmendi, Joxe Migel. 1997. Ataungo euskara. Lazkao: Goierriko Euskal Eskola, Maizpide Euskaltegia & Lazkaoko Udaleko Kultur Batzordea.
Azurmendi, Joxe Migel. 1998. Zegamako euskara. Lazkao: Goierriko Euskal Eskola, Maizpide Euskaltegia & Lazkaoko Udaleko Kultur Batzordea.
Azurmendi, Xabier. 2002. San Adrian eta inguruen kondaira. Lazkao: Goierriko Euskal Eskola, Maizpide Euskaltegia & Lazkaoko Udaleko Kultur Batzordea.
Bähr, Gerhard. 1925. Flexiones verbales de uso actual en Legazpia (Goyerri). Euskera 3. 73-114.
Bilbao, Gidor. 2012. Lubieta, izen berri bat euskal testuen historian. In Joseba Andoni Lakarra, Joakin Gorrotxategi & Blanca Urgell (arg.). Koldo Mitxelena Katedraren II. Biltzarra, 621-649. Bilbo: UPV/EHU.
Bilbao, Gidor. 2014. Elduaingo bertso iraingarriak. In Ricardo Gómez, Borja Ariztimuño, Gidor Bilbao, Iñaki Camino, Joseba A. Lakarra, Julen Manterola, Céline Mounole, Urtzi Reguero & Eneko Zuloaga (arg.), Euskal testu zaharren bilduma berria. Gasteiz: UPV/EHUko eskuizkribu argitaragabea.
Camino, Iñaki. 2004. Irizpide metodologikoak egungo Euskal Dialektologian. Euskera 49(1). 67-102.
Camino, Iñaki. 2008. Dialektologiaren alderdi kronologikoaz. FLV 108. 209-247.
Camino, Iñaki. 2009. Dialektologiatik euskalkietara tradizioan gaindi. Donostia: Elkar.
Camino, Iñaki. 2013. Euskalkien historiaz: Lapurdi eta Nafarroa Garaia. In Ricardo Gómez, Joakin Gorrotxategi, Joseba A. Lakarra & Céline Mounole (arg.), Koldo Mitxelena Katedraren III. Biltzarra, 77-140. Gasteiz: UPV/EHU.
Camino, Iñaki. 2016. Amiküze eskualdeko heuskara. Bilbo: Euskaltzaindia.
Donostiako Gotzaindegia. 2022. Donostiako Elizbarrutiko Artxibo Historikoa. https://artxiboa.mendezmende.org/eu/.
Echaide, Ana M. 1984. Erizkizundi irukoitza: triple cuestionario, triple questionnaire, Euskara 1925. Bilbo: Euskaltzaindia.
EHHA = Euskaltzaindia (2014).
EKC = Euskara Institutua (2013).
Erdozia, Jose Luis. 2005. Zenbait euskal testu Nafarroan XVII. mendean. FLV 99. 307-333.
Etxabe, Karmele & Larraitz Garmendia. 2003. Zaldibiako euskara: bertako bizimodua, ohiturak eta pasadizoak. Zaldibia: Zaldibiako Udala.
Euskaltzaindia. 2014. Euskararen Herri Hizkeren Atlasa (EHHA), 6. liburukia. Bilbo: Euskaltzaindia.
Euskaltzaindia. 2021. Orotariko Euskal Hiztegia. 9. argit. https://www.euskaltzaindia.eus/oeh.
Euskara Institutua. 2013. Euskal Klasikoen Corpusa (EKC). Leioa: UPV/EHU. https://www.ehu.eus/ehg/kc/.
Garmendia, Larraitz & Karmele Etxabe. 2004. Ordiziako euskara: garai bateko bizimodua eta gaurko hizkuntza-egoera. Ordizia: Ordiziako Udala & Hitzaro Euskara Elkartea.
Goikoetxea, Jon. 1998 [1984]. Olerkiak. Gamiz-en olerkiak. In Hernike Knörr & Koldo Zuazo (arg.), Arabako euskararen lekukoak. Ikerketak eta testuak. Gasteiz: Eusko Legebiltzarra. 513-516.
Hurtado, Irene. 2001. Goierriko eta Tolosalde hegoaldeko hizkerak. Lazkao: Goierriko Euskal Eskola Kultur Elkartea, Maizpide Euskaltegia eta Lazkaoko Udala.
Irazusta, Juan. 1739. Doctrina Christiana eguin zuana erdaraz: Aita Gaspar Astete Jesuitac. Ipini du eusqueraz D. Juan Irazuzta, erretore Hernialdecoac. Iruñea: Joseph Joaquin Martinez.
Kaltzakorta, Jabier. 2019. Seguidillas de Navidad en euskera del Conde de Peñaflorida. Litterae Vasconicae 17. 83-124.
Labaka, Ane, Maria Eugenia Azurza & Juan Inazio Bereziartua. 1996. Lasarte-Oriako euskararen azterketa. Lasarte-Oria: Lasarte-Oriako Udala.
Lafon, René. 1943. Le système du verbe basque au XVIe siècle. Bordele: Delmas (Berrargit. faksim. Baiona & Donostia: Elkar, 1980).
Lakarra, Joseba A. 1985. Literatur gipuzkerarantz: Larramendiren Azkoitiko sermoia. ASJU 19(1). 235-282.
Lakarra, Joseba A. 1986. Bizkaiera zaharra euskalkien artean. ASJU 20(3). 639-682.
Lakarra, Joseba A. 2014. Gogoetak euskal dialektologia diakronikoaz: Euskara Batu Zaharra berreraiki beharraz eta haren banaketaren ikerketaz. In Irantzu Epelde (arg.). Euskal dialektologia: lehena eta oraina (ASJUren gehigarriak 69), 155-241. Bilbo: UPV/EHU.
Lakarra, Joseba A., Julen Manterola & Iñaki Segurola. 2019. Euskal hiztegi historiko-etimologikoa (EHHE-200). Bilbo: Euskaltzaindia.
Leturiaga, Olatz. 2020. Gipuzkoa erdialdeko pluralgileen azterketa. In Iñaki Camino, Xabier Artiagoitia, Irantzu Epelde & Koldo Ulibarri (arg.), Eibartik Zuberoara euskalkietan barrena. Koldo Zuazori gorazarre, 367-402. Bilbo: UPV/EHU.
Leturiaga, Olatz. Prestatzen-a. NOR-NORI-NORK irrealisak Gipuzkoan: *ezan laguntzailedun adizkietako berrikuntzak eta aldaketak.
Leturiaga, Olatz. Prestatzen-b. NOR-NORK saileko [*ezan + -zki-] egitura Gipuzkoan: irrealisetako berrikuntzaren eta -zki- pluralgilearen hedaduraz.
Lubieta, Josseph Domingo. 1728. Diccionario en Casttellano y Basquenze que sirve para la enseñanza de la bascongada. Donostia [Gidor Bilbaoren transkripzioa].
Madariaga, Juan, José Antonio Azpiazu & Jerardo Elortza. 2009. XVIII. eta XIX. mendeetako Azpeitiko euskal testu batzuk. FLV 110. 5-45.
Mitxelena, Koldo. 1954. Nota sobre algunos pasajes de Refranes y Sentencias de 1596. ASJU 1. 25-33.
Mitxelena, Koldo. 1964 [2011]. Textos arcaicos vascos. Madril: Minotauro (Berrargit. OC 12).
Mounole, Céline. 2007. Perifrasi zaharra mendebalde eta erdialdeko euskara zaharrean: azterketa kuantifikatiboa eta proposamen berria. ASJU 41(1). 67-138.
Mounole, Céline. 2015. Datibo-komunztaduraz eta laguntzaile hirupertsonalen diakroniaz. In Beatriz Fernández & Pello Salaburu (arg.), Ibon Sarasola, gorazarre, 473-490. Bilbo: UPV/EHU.
Mounole, Céline. 2020. Lazarraga Eskuizkribuaren gramatika. In Gidor Bilbao, Ricardo Gómez, Joseba A. Lakarra, Julen Manterola, Céline Mounole & Blanca Urgell, Lazarraga Eskuizkribuaren edizioa eta azterketa. I. Sarrera, gramatika, hiztegia eta adizkitegia, 67-235. Bilbo: UPV/EHU.
Mounole, Céline. & Joseba A. Lakarra. 2018. Euskara Arkaikoa. In Joakin Gorrotxategi, Iván Igartua & Joseba A. Lakarra (arg.), Euskararen historia, 345-468. Gasteiz: Eusko Jaurlaritza.
Murugarren, Luis. 1984. Una plática del Goyerri. ASJU 18(2). 185-197.
OEH = Euskaltzaindia (2021).
Ondarra, Frantzisko. 1984. Zegamako Doctrina Christiana (1741). ASJU 18(2). 3-63.
Otaegi, Beatriz. 1993. Felipe Agustin Otaegui Beizamako erretorearen eskuizkribuak (1767-1840). Beizama & Donostia: Beizamako Udala, Gipuzkoako Foru Aldundia & Kutxa Fundazioa (Berrargit. elektr., 2014. https://www.euskadi.eus/appcont/tesisDoctoral/PDFak/Beatriz_Otaegi_TESIA.pdf (2021/12/07)).
Otxoa Arin, José. 1713. Doctrina Christianaren explicacioa Villa Franca Guipuzcoaco onetan euscaraz itc eguiten dan moduan. Donostia: Pedro de Ugarte.
Padilla-Moyano, Manu. 2017. Zubereraren azterketa diakronikoa (XVI-XIX. mendeak). Analyse diachronique du dialecte souletin (XVIe-XIXe siècles). Bordele & Gasteiz: Université Michel de Montaigne-Bordeaux & UPV/EHUko doktoretza-tesia. https://addi.ehu.es/handle/10810/26535.
Pagola, Rosa Miren, Ainhoa Beola, Itziar Iribar & Juan Jose Iribar. 1993a. Bonaparte Ondareko eskuizkribuak. Gipuzkera-1. Bilbo: Dustuko Unibertsitatea
Pagola, Rosa Miren, Ainhoa Beola, Itziar Iribar & Juan Jose Iribar. 1993b. Bonaparte Ondareko eskuizkribuak. Gipuzkera-5. Bilbo: Dustuko Unibertsitatea (Bertsio elektr.).
Pagola, Rosa Miren, Ainhoa Beola, Itziar Iribar & Juan Jose Iribar. 1993c. Bonaparte ondareko eskuizkribuak. Gipuzkera-6. Bilbo: Dustuko Unibertsitatea.
Reguero, Urtzi. 2019a. Filologiatik dialektologiara Nafarroako euskarazko testu zaharretan barrena (1416-1750) (ASJUren gehigarriak 71). Bilbo: UPV/EHU.
Reguero, Urtzi. 2019b. XVIII. mendeko dotrina argitaragabe bat: aurkezpena eta edizioa. ASJU 53(1-2). 225-359. https://doi.org/10.1387/asju.22417.
Salaberri Zaratiegi, Patxi, Juan Jose Zubiri & Iker Salaberri Izko. 2021. Jose Ramon Minondo goizuetarraren gutunak. Olaberria (Oiartzun). 1790-1807. Edizioa (IKER 42). Bilbo: Euskaltzaindia.
Santazilia, Ekaitz. 2020. Artxibora itzultzearen garrantziaz. Maria Angela de Txakartegiren 1775eko Mutrikuko gutuntxoa. Lapurdum 17. 271-281. https://doi.org/10.4000/lapurdum.3584.
Sarasola, Ibon. 1983. Contribución al estudio y edición de textos antiguos vascos. ASJU 17. 69-212.
Satrustegi, José María. 1975. El cebo para la caza del zorro en un documento vasco del siglo XVIII. FLV 21. 237-246.
Satrustegi, José María. 1979. Plática vasca del año 1778 en un proceso de Fuenterrabía. FLV 32. 287-302.
Satrustegi, José María. 1983a. Lasarteko bertso paper zahar bat (1716). In Piarres Laffiteri omenaldia (IKER 2), 571-581. Bilbo: Euskaltzaindia.
Satrustegi, José María. 1983b. Epistolario vasco del siglo XVIII. ASJU 17. 3-24.
Satrustegi, José María. 1987. Euskal testu zaharrak I. Bilbo: Euskaltzaindia.
Satrustegi, José María. 1995. Texto bilingüe de una canción amorosa guipuzcoana del siglo XVIII. FLV 68. 37-50.
Ugarte, Jose Luis & Iñaki Aldekoa. 2007. Antzerkiaren transkripzioa eta hainbat ohar. Egan 60 (1-2). 73-91.
Urgell, Blanca. 2020. Arabako euskara zer da? Gogoetak euskalkien mugez eta haien sailkapenaz. In Iñaki Camino, Xabier Artiagoitia, Irantzu Epelde & Koldo Ulibarri (arg.), Eibartik Zuberoara euskalkietan barrena. Koldo Zuazori gorazarre, 701-736. Bilbo: UPV/EHU.
Urkizu, Patri. 2009. Un texto olvidado del siglo XVII: Sumario brebea… (Azkoitia, 1614). Revista de lenguas y literaturas catalana, gallega y vasca 14. 207-217.
Zavala, Antonio. 1964. Jose Vicente de Echagaray. Festara. (Bere bertso guzien bilduma). Tolosa: Auspoa.
Zuazo, Koldo. 2010. Sakanako euskara. Burundako hizkera. Iruñea & Bilbo: Nafarroako Gobernua & Euskaltzaindia.
Zuazo, Koldo. 2017. Mendebaleko euskara. Donostia: Elkar.
Zuloaga, Eneko. 2019a. Mendebaleko euskararen azterketa dialektologiko-diakronikorantz. Gasteiz: UPV/EHUko doktoretza-tesia. https://addi.ehu.es/handle/10810/49846.
Zuloaga, Eneko. 2019b. Pedro José Aldazabalen euskal testuak: edizioa eta filologia-gaiak. ASJU 53(1-2). 361-445. https://doi.org/10.1387/asju.22418.
Sección
Artículos