A vueltas con la palabra celtibérica kortika / gortika

##plugins.themes.bootstrap3.article.main##

##plugins.themes.bootstrap3.article.sidebar##

Publicado 27-02-2025
Carlos Jordán Cólera

Resumen

La palabra kortika / gortica aparece en seis documentos escritos en lengua celtibérica, cinco téseras de hospitalidad y el bronce de Luzaga, un documento de hospitalidad también. Desde muy temprano, se relacionó con la raíz  *gʰer- ‘coger, tomar, recoger’, que aparece en latín hortus ‘jardín’, osco húrz, etc., irlandés antiguo gort ‘campo’, galés medio garth ‘campo, corral’, bretón antiguo gorth ‘corral’, griego χόρτος ‘sitio cerrado’, gótico gards ‘casa (como una propiedad vallada)’.  En uno de sus trabajos, J. Untermann planteó la posibilidad de que gortikapublica’ (en latín) fuese un adjetivo derivado de un teórico *gorta ‘ciudad, comunidad’. Dicha palabra ha aparecido en una nueva tésera celtibérica publicada en 2021.  En este trabajo el autor revisa la etimología, la estructura morfológica de GORTA y gortika. Desde el punto de vista etimológico plantea que su significado originario está más cerca de los adjetivos latinos ciuica o ciuilis. También revisa la morfología y etimología de otras palabras que aparecen en diferentes documentos celtibéricos: gortono- (gortono, gortonei), korzonei, kortonikum y Cordono. A su juicio, las dos primeras están efectivamente relacionadas con GORTA y gortika, duda de la relación con kortonikum y está casi seguro de que CORDONO no pertenece a esta familia léxica.

Abstract 13 | PDF Downloads 10

##plugins.themes.bootstrap3.article.details##

References
Agud, M., 1973, «Áreas toponímicas del País Vasco», ASJU 7, 37-56.
Antin, P., 1959, «Gurdonicus (Sulp. Sev. Dial. I, 27, 2)», RÉL 37, 111-112.
Asensio, J. Á., 1995, La ciudad en el mundo prerromano en Aragón, Zaragoza.
Babut, E. Ch., 1910, «Gorthonicus et le celtique en Gaule au début du Ve siècle», RH 104, 287-292.
Belasko, M., 1999, Diccionario etimológico de los nombres de los pueblos, villas y ciudades de Navarra, Pamplona.
Beltrán, F., J. De Hoz & J. Untermann, 1996, El tercer bronce de Botorrita (Contrebia Belaisca), Zaragoza.
Beltrán, F., F. Marco & C. Jordán, 2005, «Novedades epigráficas en Peñalaba de Villastar (Teruel)», PalHisp 5, 911-956.
Bethmann, L., & G. Waitz, 1878, Pauli Historia Langobardorum. In uso scholarum ex Monumentis Germaniae Historicis recusa, Hannover.
Bitti, M. C., 1984, «Virgilio e le città della Sabina», en: R. Uglione (ed.), Atti del Convegno Nazionale di Studio su Virgilio, Torino 1-2 maggio 1982, 155-164, Torino.
Blom, A. H., 2009, «Lingua gallica, lingua celtica: Gaulish, Gallo-Latin, or Gallo-Romance?», KF 4, 7-54.
Codoñer, C., 1987, Sulpicio Severo. Obras completas, Madrid.
De Bernardo-Stempel, P., 1999, Nominale Wortbildung des älteren Irischen, Tübingen.
De Bernardo-Stempel, P., 2000, «Celtib. karvo gortika ‘amicitia favor’, rita ‘ofrenda’, monima ‘recuerdo’ y los formularios de las inscripción celtibéricas», Veleia, 17, 183-189.
Delamarre, X., 2003, Dictionnaire de la langue gauloise, Paris.
Delamarre, X., 2007, Noms de personnes celtiques dans l’epigraphie classique, Paris.
Delamarre, X., 2012, Noms de lieux celtiques de l’Europe Ancienne (-500 / +500). Dictionnaire, Arles.
DÉLG = Chantraine, P., 1968-1980, Dictionnaire étymologique de la langue grecque; histoire des mots, 2 Vols., Paris.
DÉLL = Ernout, A. & A. Meillet, 1968, Dictionnaire étymologique de la langue latine, Paris (reimpresión de 19854).
DEV = Agud, M. & A. Tovar, 1989-1995, Diccionario etimológico vasco, I-VII, San Sebastián.
DRAE = Real Academia Española, Diccionario de la lengua española. Edición del Tricentenario. Actualización 2023 [https://dle.rae.es].
EDG = Beekes, R., 2010, Etymological Dictionary of Greek, 2 Vols., Leiden - Boston.
EDLIL = De Vaan, M., 2008, Etymological Dictionary of Latin and the other Italic Languages, Leiden - Boston.
Evans, D. E., 1966, «‘Gurdonicus’ Sulp. Sev. Dial. I.27.2», SC 1, 27-31.
Evans, D. E., 1967, Gaulish Personal Names, A Study of some Continental Celtic Formations, Oxford.
Fabretti, A., 1867, Corpus inscriptionum italicarum antiquioris aevi ordine geographico digestum et Glossarium italicum in quo omnia vocabula continentur ex umbricis, sabinis, ex Officina regia, Aug. Taurinorum.
Fordyce, C. J., 1977, P. Vergili Maronis. Aeneidos libri VII-VIII, Oxford University Press.
García Ramón, J. L., 2016, «Les substantifs du type νόστος, φόρτος, χόρτος en grec et leur prehistoire», en: A. Blanc, D. Petit (dir.), Nouveaux acquis sur la formation des noms en grec ancien, Louvain-la-Neuve - Paris, 203-224.
GEW = Frisk, H., 1973-1991, Griechisches etymologisches Wörterbuch, 3 Vols, Heidelberg.
Gorrochategui, J., 2013, «TOVTIVS TREBAQVE: Instituciones políti¬cas peregrinas Arévacas», en: E. Ortiz de Urbina (ed.), Magistrados locales de Hispania. Aspectos jurídicos, históricos, lingüísticos, Vitoria-Gasteiz, 2013, 159 169.
Gorrochategui, J., 2011, «Interferencias lingüísticas en el material hispano-celta», en: Luján, E. y García Alonso, J. L. (eds.), A greek man in the iberian street. Papers in linguistics and epigraphy in honour of Javier de Hoz, Innsbruck, 201 216.
Grosjean, P., 1954, «Gurdonicus, gort(h)onicus, un terme à rayer des dictionnaires gaulois et latins», Archivum Latinitatis Medii Aevi (Bull. du Cange) 24, 117-126.
Hadas-Lebel, J., 2015, «Questions de terminologie institutionnelle sabel¬lique. ‘Nation’, ‘peuple’, ‘cité’ et ‘ville’ en osque, ombrien et sud-picénien», BSL 110, 1, 237 288.
Holder, A., 1961-1962, Alt-Celtischer Sprachschatz 3 Vols., Graz.
Holmes, T. R., 1911, Caesar’s Conquest of Gaul, Oxford.
Horsfall, N., 2000, Virgil, Aeneid 7. A Commentary, Leiden - Boston - Köln.
Horsfall, N., 2020, Fifty Years at the Sibyl’s Heels. Selected Papers on Virgil and Rome, Oxford.
Hübner, E., 1893, Monumenta Linguae Ibericae, Berlin.
IEW = Pokorny, J., 1948-1959, Indogermanisches etymologisches Wörterbuch, Bern.
Irslinger, B. S., 2002, Abstrakta mit Dentalsuffixe im Altirischen, Heidelberg.
Jordán Cólera, C., 2019, Lengua y epigrafía celtibéricas, Zaragoza.
Jordán Cólera, C., 2022, «Toutius Trebaque o Toutiu Trebaque? A propósito de una nueva dignidad o magistratura celtibérica», ÉC 48, 9-28.
Krausz, S., 2015, «En 52 av. J.-C., les bituriges face à César: l’énigme de Noviodunum et de Gorgobina», ÉC 41, 7-30.
Krebs, Ch. B., 2023, Caesar. Bellum Gallicum. Book VII, Cambridge University Press.
Leumann, M., 1977, Lateinische Laut- und Formenlehre, Vol. I, München.
LEW = Walde, A. & J. B. Hofmann, 1938-19563, Lateinisches etymologisches Wörterbuch, 3 Vols., Heidelberg.
LIV = Rix, H. (coord.), 2001, Lexicon der indogermanischen verben, Wiesbaden.
Martínez-Chico, D., & B. Mª Prósper, 2021, «A new Celtiberian tessera in the Latin alphabet from Virovesca (Briviesca, Burgos) and the typology of tesserae hospitales», ZCPh 86, 1, 167-196.
Meid, W., 1994, Celtiberian Inscriptions, Budapest.
Meid, W., 2005, Keltische Personennamen in Panonien, Budapest.
Michelena, L., 1974, «El elemento latino-románico en la lengua vasca», FLV 17, 183-209.
Michelena, L., 1990, Fonética histórica vasca, San Sebastián.
Michelena, L., 20115, Apellidos vascos, San Sebastián.
Neumann, G., 1987, «Die germanischen Matronenbeinamen», en: G. Bauchhenß, G. Neumann, (eds), Matronen und verwandte Gottheiten: Ergebmisse eines Kolloquiums veranstaltet von der Göttinger Akademiekommission für die Altertumskunde Mittel- und Nordeuropas, Beihefte Bonner Jahrbücher 44, Köln,103-132.
OEH = Michelena, L., 1987, Diccionario general vasco = Orotariko euskal hiztegia, Bilbao (https://www.euskaltzaindia.eus/index.php?option=com_oehberria&task=sarreraIkusi&Itemid=413&lang=&id=173859).
Olsen, B. A., 2010, Derivation and composition. Two studies in Indo-european word formation, Innsbruck.
Pastor, J. M.ª, 2010, «Presencia de mozarabismos en el castellano hablado hoy en La Rioja», Kalakorikos 15, 489-525.
Prósper, B. M.ª, 2014, «Time for Celtiberian dialectology: Celtiberian syllabic structure and the bronze tablet from Torrijo del Campo (Teruel)», KF 6, 115-155.
Schmidt, K. H., 1957, Die Komposition in gallischen Personennamen, Tübingen.
Smith, W., 1854-1857, Dictionary of Greek and Roman Geography, 2 Vols., London (https://www.perseus.tufts.edu/hopper/text?doc=Perseus:text:1999.04.0064).
Soyer, J., 1904, «Étude critique sur le nom et l’emplacement de deux oppida celtiques mentionnés par César dans les Commentarii de Bello Gallico», Mémoire lu au congrès des Sociétés savantes à la Sorbonne le 7 avril 1904, Mémoires de la Société des antiquaires du Centre, XXVIII, 1-20.
Stüber, K., 1998, The historical morphology of n-stems in Celtic, Maynooth.
TLE = Benelli, E., 2009, Thesaurus Linguae Etruscae. I. Indice Lessicale, Pisa - Roma.
Tovar, A., 1946, «Las inscripciones ibéricas y la lengua de los celtíberos”, BRAE, 25, 7-38.
Untermann, J., 1997, Monumenta Linguarum Hispanicarum. Band IV. Die tartessischen, keltiberischen und lusitanischen Inschriften, Wiesbaden.
Vallejo, J. M.ª, 2005, Antroponimia indígena de la Lusitania romana, Vitoria-Gasteiz.
Vendryes, J., 1910, «Chronique», Revue Celtique 31, 527-533.
Vine, B., 2004, «On PIE Full Grades in Some Zero-Grade Contexts: *-ti-, *-tó-», en: J. Clakson, B. A. Olsen (eds.), Indo-European Word Formation. Proceedings of the Conference held at the University of Copenhagen. October 20th - 22nd 2000, Copenhagen, 357-379.
Weiss, M., 2009, Outline of the Historical and Comparative Grammar of Latin, Ann Arbor - New York.
Winkler, G. & R. König, 2002, C. Plinius Secundus d. Ä., Naturkunde. Bücher III/IV, Zürich.
WOU = Untermann, J., 2000, Wörterbuch des Oskisch-Umbrischen, Heidelberg.
Sección
Artículos