Lengua, política lingüística y patrimonio cultural y educativo en Galicia

##plugins.themes.bootstrap3.article.main##

##plugins.themes.bootstrap3.article.sidebar##

Argitaratua 2022-06-15
Xosé M. Malheiro Gutiérrez

Laburpena

La lengua gallega y la castellana coexisten en Galicia desde el siglo XV; en situación de cooficialidad desde 1981 y, sin embargo, no es una situación de adecuado bilingüismo lo que marca esa relación sino de diglosia y colingüismo. Las clases poderosas introdujeron el castellano y esto provocó que haya ido ganando terreno hasta conseguir un estatus de prestigio frente al gallego, cada vez más relegado, en la práctica, a situaciones ‘socialmente inferiores’ de la oralidad, la vida familiar y el folklore en determinados y cada vez más reducidos escenarios, si hablamos con anterioridad al actual tiempo democrático. Con este han mejorado algunas cosas, pero hay tendencias históricas que aún no se han modificado como sería de desear. Y es de ese modo que se da el caso paradójico de la existencia de procesos de normalización y sustitución a un tiempo: el gallego gana ámbitos de uso, pero pierde hablantes.
El presente trabajo traza un recorrido histórico sobre la evolución de la lengua gallega en la sociedad, y aborda mediante un análisis crítico la incidencia de la política lingüística en el sistema educativo de Galicia bajo la responsabilidad de los sucesivos gobiernos autónomos a partir de la aprobación del Estatuto en 1981. Para ello se ha revisado diversa bibliografía relacionada con el tema, así como los textos legislativos producidos a partir de la Ley General de Educación de 1970.

Nola aipatu

Malheiro Gutiérrez, X. M. . (2022). Lengua, política lingüística y patrimonio cultural y educativo en Galicia. Cabás. Hezkuntza Eta Ondare Historikoari Buruzko Nazioarteko Aldizkaria, (27), 95–136. https://doi.org/10.35072/CABAS.2022.89.92.006 (Original work published 2023(e)ko abenduakaren 21a)
Abstract 202 | Cabas2705 (Español) Downloads 104

##plugins.themes.bootstrap3.article.details##

References
Alonso Montero, X.; de Marcos Abajo, J. M. (1970). O Galego na Escola. Salamanca: Ediciones Anaya.
Alonso Montero, X. (1973). Informe dramático sobre la lengua gallega. Madrid: Akal editor.
Alonso Ríos, A. (1935). Defectos de nuestra escuela rural. Exotismo, El Pueblo Gallego 3513, p. 16.
Arias Chachero, P. (2021). Albor (Cuaderno de poesía) e algúns intelectuais galegos na posguerra. Grial. Revista Galega de Cultura, 232, pp. 102-111.
Arias López, V. (1974). O Ensino. En Galaxia Almanaque. 1950-1975 (pp. 117-119). Vigo: Editorial Galaxia.
Así quiero ser (El niño del nuevo Estado). Lecturas cívicas. (1940). Burgos: Hijos de Santiago Rodríguez.
Beramendi, J. G. (2001). Os usos ideolóxicos da etnicidade. Comparación dos nacionalismos galego e español. En Etnicidade e Nacionalismo. Actas do Simposio Internacional de Antropoloxía. Santiago de Compostela, 17-19 de abril de 2000 (pp. 285-312). Santiago de Compostela: Consello da Cultura Galega.
Beramendi, J. G. (2007). De provincia a nación. Historia do galeguismo político. Vigo: Edicións Xerais de Galicia.
Boguszewicz, M. (2009). A difusión e a recepción dos primeiros textos impresos en galego no século XIX. Itinerarios, 9, pp. 227-245.
Bouza, F. (2012). Política, sociedade e lingua en Galicia. En Linguas, sociedade e política. Un debate multidisciplinar (pp. 297-320). Santiago de Compostela: Consello da Cultura Galega.
Bouzada Fernández, X. M., Lorenzo Suárez, A. M. (1997). O futuro da lingua. Elementos socio-lingüísticos para un achegamento prospectivo da lingua galega. Santiago de Compostela: Consello da Cultura Galega.
Carballo Calero, R. (1968). Gramática elemental del gallego común. Vigo: Editorial Galaxia, 1968.
Consello escolar de Galicia (2006). Evolución e estado actual do sistema educativo en Galicia. Cursos 2002-2003, 2003-2004, 2004-2005. Santiago de Compostela: Xunta de Galicia.
Costa Rico, A. (2012). Aínda non raiaba o día. Educación e sociedade galega nun tempo agrisallado (1961-1977). Sarmiento. Anuario Galego de Historia da Educación, 16, pp. 9-40.
Costa Rico, A. (1997). El libro escolar en gallego. En Historia Ilustrada del Libro Escolar en España. Del Antiguo Régimen a la Segunda República (pp. 579-598). Madrid: Fundación Sánchez Ruipérez/Ediciones Pirámide.
Costa Rico, A. (2007). A escola que mudou: dinámicas, innovacións e experiencias na educación en Galicia (1961-2000). Sarmiento. Anuario Galego de Historia da Educación, 11, pp. 7-36.
Costa Rico, A. (2008a). Emigrantes, escuelas y regeneración social Los emigrantes gallegos a América y el impulso a la educación (1879-1936). Revista Brasileira de História da Educação. v. 8, n. 1 [16], pp. 13-45.
Costa Rico, A. (2008b). Los pájaros de Guadalajara tienen la garganta llena de trigo. Historia de la Educación. Revista interuniversitaria, nº 27, pp. 245-266.
Diéguez Cequiel, U.; Malheiro Gutiérrez, X. M. (2013). Liberalismo, institucionalización educativa y construcción nacional. Encuentros y desencuentros entre identidades: el caso gallego. En La Constitución de Cádiz: genealogía y desarrollo del sistema educativo liberal / XVII Coloquio Nacional de Historia de la Educación, Cádiz, 9-11 de Julio de 2013 (pp. 291-298). Cádiz: Universidad de Cádiz.
Fernández Fernández, X. (2009). Planos e informe de Vicente Risco para a galeguización e a renovación da escola. Sarmiento. Anuario Galego de Historia da Educación, nº 13, pp. 167-199.
Fernández Fernández, X. (2014). Vicente Risco. Mestre de Mestres. Ourense: Deputación de Ourense/Fundación Vicente Risco.
Fernández Paz, A. (2009). As difíciles mudanzas. A lingua na educación Infantil e Primaria. En Nova Escola Galega e a Lingua. 1983-2008. 25 anos da defensa do idioma (pp. 47-59). Santiago de Compostela: Nova Escola Galega.
Fernández Rei, F. (2018). A codificación do galego moderno. O papel do Instituto da Lingua Ga-lega e da Real Academia Galega neste proceso. En Lenguas minoritarias en Europa y estandarización (pp. 77-112). Zaragoza: Prensas de la Universidad de Zaragoza.
Fernández Del Riego, F. (1974). O libro coma elemento de comunicación e coma empresa. En O libro galego a discusión. Cadernos do Laboratorio de Formas de Galicia 2 (pp. 74-75) Sada-A Coruña: Ediciós do Castro.
Formoso Gosende, V. (2013). A normalización usurpada. En A educación: dereito ou mercadoría? (pp. 135-147). Brión: Laiovento.
Franco Grande, X. L. (1975). O mercado do libro en ALMANAQUE. En Galaxia. 1950-1975. Vigo: Editorial Galaxia.
Freitas Juvino, Mª P. (2008). Represión lingüística en Galiza no século XX: aproximación cualitativa á situación lingüística de Galiza. Vigo: Edicións Xerais de Galicia.
Freixeiro Mato, X. R. (2010). Perigos, incertezas e perspectivas de futuro para a lingua galega. En Lingua e futuro. Ames: Laiovento, pp. 13-53.
Gabriel Fernández, N. de. (1990). Leer, escribir y contar. Escolarización popular y sociedad en Galicia (1875-1900). Sada-A Coruña: Ediciós do Castro.
Gabriel Fernández, N. de. (1992). «Lengua y escuela en Galicia». En Leer y escribir en España. Doscientos años de alfabetización (pp. 165-186). Madrid: Fundación Germán Sánchez Ruipérez.
Gabriel Fernández, N. de. (2010). A ideoloxía da imposición e a imposición da ideoloxía. En Lingua e futuro (pp. 111-1339. Ames: Laiovento.
Gabriel Fernández, N. de. (2013). El proceso de alfabetización en Galicia: un intento de explicación y comprensión. Historia de la educación. Revista interuniversitaria, nº 32, pp. 289-313
García Negro, P., Costas Casas, X. (1995): O Ensino da Lingua: por un cámbio de rumo. A Coruña: AS-PG.
Guereña, J.-L. (2006). El Estado español y la ‘cuestión nacional’. Del Estado liberal al Estado de las Autonomías. En Los nacionalismos en la España contemporánea (pp. 15-40). Málaga: Centro de Ediciones de la Diputación de Málaga.
Losada, A. (2012). Os modelos de política lingüística de Galicia. En Linguas, sociedade e política. Un debate multidisciplinar (pp. 267-295). Santiago de Compostela: Consello da Cultura Galega.
Monteagudo H. (2005). Do uso á norma. Da norma ao uso (variación sociolingüística e estandarización do idioma galego. En Norma lingüística e variación. Unha perspectiva desde o idioma galego (pp. 377-436). Santiago de Compostela: Instituto da Lingua Galega/Consello da Cultura Galega.
Monteagudo, H. (2012): Facer país co idioma. Sentido da normalización lingüística. A Coruña: Real Academia Galega.
Monteagudo, H. (2017): Lingua e sociedade en Galicia. Labor Histórico, V. 3, nº 1, pp. 14-48.
Monteagudo, H. (2021). O idioma galego baixo o franquismo. Da resistencia á normalización. Vigo, Editorial Galaxia.
Nova Escola Galega (2007). Normalización lingüística no ensino. Co gallo do proxecto de decreto polo que se desenvolve a Lei 3/1983, de normalización lingüística, para a promoción do galego no ensino, no marco da lei orgánica 2/2006, do 3 de maio, de educación. NEGopina. Santiago de Compostela: Nova Escola Galega.
Nova Escola Galega (2009a). A necesidade de educar en galego. NEGopina. Santiago de Compostela: Nova Escola Galega.
Nova Escola Galega (2009b). A cuestión lingüística. NEGopina. Santiago de Compostela: Nova Escola Galega.
Nova Escola Galega (2010a). As “bases” para o pluriligüismo. NEGopina. Santiago de Compostela: Nova Escola Galega.
Nova Escola Galega (2010b). O “borrador” para a lingua. NEGopina. Santiago de Compostela: Nova Escola Galega.
Nova Escola Galega (2012). Lingua e ensino, regreso ao pasado? NEGopina. Santiago de Compostela: Nova Escola Galega.
Núñez Singala, M. (2011). En galego, por que non? Contra os prexuízos e as simplificacións sobre a lingua galega. Vigo: Editorial Galaxia, 2ª edición.
Observatorio da Cultura Galega. (2012). A(s) lingua(s) a debate. Inquérito sobre opinións, actitudes e expectativas da sociedade galega. Edición revisada e ampliada. Santiago de Com-postela: Consello da Cultura Galega.
Prado Conde, S. (2007). Novas minorías nas institucións educativas. Santiago de Compostela: Sotelo Blanco Edicións.
Puelles Benítez, M. (1988). Textos sobre la educación en España (Siglo XIX). Madrid: UNED.
RAG (2018). Lingua e sociedade en Galicia. Resumo de resultados 1992–2016. A Coruña: RAG.
Rei-Doval, G. (2007). A lingua galega na cidade no século XX. Vigo: Edicións Xerais de Galicia.
Rodríguez Sánchez, F. (2015). Conflicto lingüístico e ideoloxía na Galiza: A situación do galego como síntoma. Ames: Laiovento (1ª Edición 1976).
Silva Valdivia, B. (dir.) (2008). Situación do ensino da lingua e da literatura gallega na Educación Secundaria Obrigatoria. Santiago de Compostela: Consello da Cultura Galega.
Subiela Pérez, X. (2001). Análise politolóxica do proceso de normalización lingüística en Galicia. En Traballos presentados nos V Encontros para a normalización lingüística (25 e 26 de outubro de 2001). Santiago de Compostela: Consello da Cultura Galega/Centro de Documentación Sociolingüística de Galicia,.
VV. AA. (2005): Estatuto xurídico da lingua galega (pp. 9-15). Vigo: Edicións Xerais de Galicia.
Xunta de Galicia (2006): Informe Consello Escolar de Galicia. Evolución e estado actual do Sistema Educativo en Galicia. Curso 2002-03, 2003-04 e 2004-05 (2004-05). Santiago de Compostela: Consello Escolar de Galicia-Xunta de Galicia.
Atala
Artikuluak