Louis-Lucien Bonaparte eta Clémence Richard, frai Jose Antonio Uriartek 1859an gipuzkeratutako Genesiaren zuzentzaileak
##plugins.themes.bootstrap3.article.main##
##plugins.themes.bootstrap3.article.sidebar##
Argitaratua
2024-12-13
Javier Etxagibel
Laburpena
1859. urtean Louis-Lucien Bonaparte printzeak Jose Antonio Uriartek gipuzkerara itzulitako Bibliaren lehen hiru liburuak argitaratu zituen. Uriartek berak hala adierazita ezagun da Bonaparte eta Jose Antonio Azpiazuz gain Clémence Richard Printzearen bikotekidea ere Uriarteren testuak orrazten aritu zela, nahiz haren lana aitortzarik gabe geratu zen. Uriarteren eskuizkribuetan aztertzaileek egindako hainbat eta hainbat zuzenketa dira eta ikerlan honetan haien nondik norakoak agerian jartzen saiatu gara. Horretarako, Genesiaren lehen hamar kapituluen itzulpena arakatu dugu. Zuzenketak bi taldetan banatzen dira: a) behin betikoak: kolore gorrikoak, salbuespenik gabe Printzearen edizioan euren hartan transkribatuak; gehienak Bonaparteri egotz dakizkioke; b) behin-behinekoak: kolore urdinekoak, Bonapartek ez beste esku batek idatziak, batzuk behin betiko bihurtuak, baina beste asko baztertuak. Ikerlan zabalago baten lehen atal honetan behin-behineko zuzenketak aztertu ditugu bi ondorio nagusi aterata: i) guztiak ia ziurtasun osoz Clémence Richardek idatziak dira; ii) behin betiko bihurtu zirenek Lardizabalen irizpide edota idazlanekin zerikusia dute; ostera, baztertuak geratu zirenen artean gehienak Beterriko eskualdeko hizkerari legozkiokeen arren, agian Bonaparterentzat dialektalegiak izateagatik geratu ziren ediziotik kanpo.
Nola aipatu
Etxagibel, Javier. 2024. «Louis-Lucien Bonaparte Eta Clémence Richard, Frai Jose Antonio Uriartek 1859an Gipuzkeratutako Genesiaren Zuzentzaileak». Anuario Del Seminario De Filología Vasca "Julio De Urquijo" 58 (1):175-237. https://doi.org/10.1387/asju.25220.
##plugins.themes.bootstrap3.article.details##
References
Altonaga, Kepa. 2018. Duvoisin kapitainaren malura. Iruñea: Pamiela.
Altzibar, Xabier. 1992. Bizkaierazko idazle klasikoak. Bilbo: Bizkaiko Foru Aldundia.
Añibarro, Pedro Antonio. [ca. 1857]. Vocabulario castellano-vasco. Iruñea: Nafarroako Artxibo Orokorra, Bonaparteren funtsa (Erreferentzia: ES/NA/AGN/F022/AP_BONAPARTE,N.4). https://portalcultura.navarra.es/Record/archivo-21223244 (Añibarroren Voces Bascongadasen kopia apografoa).
Añibarro, Pedro Antonio. 1963 [ca. 1802]. Voces bascongadas. Bilbo: Caja de Ahorros Vizcaína (Luis Villasanteren argit.).
Arana Martija, Jose Antonio. 1990. Bibliografia Bonapartiana. Euskera 36. 130-296.
Archives départementales des Pyrénées-Atlantiques. s.a. e-Archives le 64. http://earchives.le64.fr.
Arriola, Francisco. 1963 [1905]. Asto baten oroizkiña. In Antonio Zavala (arg.), Aizkolariak ta beste ipui asko (Auspoa Liburutegia 23), 99-104. Donostia: Auspoa (Lehen argit. Baserritarra 1909. 129-130). https://www.euskaltzaindia.eus/dok/iker_jagon_tegiak/auspoa/9082.pdf.
Artola, Ramon. 2003. Gipuzkoako Probintziaren kondaira laster bat Españiako beste zenbait pasarterekin. Itz neurtuz moldaera. In Antonio Zavala (arg.), Sagardoaren graziya (Auspoa Liburutegia 284), II , 298-334. Donostia: Auspoa (Lehen argit. Euskal Erria. 1908-1909). https://www.euskaltzaindia.eus/dok/iker_jagon_tegiak/auspoa/55141.pdf.
Bonaparte, Clémence. 1904. Carta nº 12. In Expediente de la adquisición de los manuscritos de Luis Lucien Bonaparte y su distribución entre las tres diputaciones eskuizkribua. Donostia: Koldo Mitxelena Kulturunea, Fondo Gordeak (091 BON doc-0). https://www.kmliburutegia.eus/Record/249820.
Bonaparte, Louis-Lucien. 1862. Deuxième catalogue des ouvrages destinés à faciliter l’étude comparative des langues européennes, édités par le Prince Louis-Lucien Bonaparte. Londres: [s.l.]. http://www.liburuklik.euskadi.eus//applet/libros/JPG/parlamento/90011229/90011229.pdf.
Braceras, Jon. 2021. Añibarroren Voces Bascongadas hiztegiaren kopia ezezagun baten edizio kritikoa. Gasteiz: UPV/EHUko Master Amaierako Lana.
Duvoisin, Jean Pierre. 1859. Bible saindua, edo Testament Zahar eta Berria, Duvoisin kapitainak latinezko Bulgatatik lehembiziko aldiko Laphurdiko eskarara itzulia. Luis-Luziano Bonaparte printzeak argitara emana. Londres: Strangeways & Walden. http://catalogue.bnf.fr/ark:/12148/cb332600022.
EHHA = Euskaltzaindia. 2008- . Euskararen Herri Hizkeren Atlasa. Bilbo: Euskaltzaindia. https://www.euskaltzaindia.eus/ehha.
EKC = Euskara Institutua. 2013. Euskal Klasikoen Corpusa. Leioa: UPV/EHU. https://www.ehu.eus/ehg/kc/.
Lakarra, Joseba A. 2022. Jatorr(i), aitor(tu), ilor(tu), bihor(tu): filologia ala hil. In Iván Igartua & Jesús A. Cid (arg.), Tu voz en muchas voces. Escritos en homenaje a Jon Juaristi, 401-460. Leioa: UPV/EHU.
Lardizabal, Francisco Ignacio de. 1855. Testamentu Zarreco eta Berrico condaira. Tolosa: Gorosabel. UPNAren alea: https://hdl.handle.net/2454/12332.
Lardizabal, Francisco Ignacio de. 1856. Gramatica vascongada. Donostia: Ignacio Ramón Baroja. https://gallica.bnf.fr/ark:/12148/bpt6k9766391w.
Larramendi, Manuel de. 1745. Diccionario trilingüe del castellano, bascuence y latín. Donostia: Bartholomé Riesgo y Montero (Berrargit. faksim. Donostia: Txertoa, 1984).
Machot, Pierre. 2004. Une Souletine méconnue, Clémence Richard, seconde épouse de Louis-Lucien Bonaparte. Ekaina 90. 113-122.
Mitxelena, Koldo. 1960. Historia de la literatura vasca. Madril: Minotauro (2. argit. Donostia: Erein, 2001).
Mitxelena, Koldo. 1961/1977. Fonética histórica vasca (ASJUren Gehigarriak 4). 2. argit. zuzendu eta emendatua. Donostia: Gipuzkoako Foru Aldundia (Berrargit. OC 6).
Munduate, Manex. 2022. Vinsonen eta van Eysen arteko gutunak. ASJU 56(1). 149-270. https://doi.org/10.1387/asju.23369.
OEH = Mitxelena, Koldo & Ibon Sarasola. 1987-2005. Orotariko Euskal Hiztegia. Bilbo: Euskaltzaindia. Online bertsio zuzendu eta eguneratua: http://www.euskaltzaindia.net/oeh.
Padilla-Moyano, Manuel. 2022. Aucun prophète n’est bien reçu dans son pays. Ana Ürrüti (1826-1900) ebanjelista eta itzultzailearen bizitza eta gutunak. ASJU 56(2). 245-302. https://doi.org/10.1387/asju.24116.
Ruiz de Larrinaga, Juan. 1954. Cartas del P. Uriarte al Príncipe Luis Luciano Bonaparte. BAP 10(2-3-4). 231-302.
Ruiz de Larrinaga, Juan. 1957a. Cartas del P. Uriarte al Príncipe Bonaparte. BAP 13(2). 220-239.
Ruiz de Larrinaga, Juan. 1957b. Cartas del P. Uriarte al Príncipe Luis Luciano Bonaparte. BAP 13(3). 330-348.
Ruiz de Larrinaga, Juan. 1957c. Cartas del P. Uriarte al Príncipe Luis Luciano Bonaparte. BAP 13(4). 429-452.
Ruiz de Larrinaga, Juan. 1958. Cartas del P. Uriarte al Príncipe Luis Luciano Bonaparte. BAP 14(3). 397-443.
Scio, Phelipe. 1794. La Biblia Vulgata latina traducida en español. Segunda Edición. Tomo I. Madril: Imprenta Cano. https://books.google.es/books?id=N1UHAAAA QAA J.
Torres Amat, Félix. 1824. La Sagrada Biblia nuevamente traducida de la Vulgata latina al español. Tomo I. Madril: Imprenta de Don León Amarita. https://books.google.es/books?id=-l0grxR9mzMC.
Urgell, Blanca. 1999. Hitzaurrea. In Francisco Ignacio Lardizabal, Testamentu Berriko kondaira. Donostia: Euskal Editoreen Elkartea.
Urgell, Blanca. 2006. Para la historia del sustantivo verbal en vasco. In Joseba A. Lakarra & José Ignacio Hualde (arg.), R. L. Trasken oroitzapenetan ikerketak euskalaritzaz eta hizkuntzalaritza historikoaz, 921-948. Bilbo: UPV/EHU & Gipuzkoako Foru Aldundia.
Urgell, Blanca. 2018. Lehen Euskara Modernoa (1745-1891). In Joakin Gorrotxategi, Iván Igartua & Joseba A. Lakarra (arg.), Euskararen historia, 543-657. Gasteiz: Eusko Jaurlaritza.
Uriarte, Jose Antonio. 1857. Jesucristoren Ebangelio santua San Mateoren araura eskuizkribua. Donostia: Koldo Mitxelena Kulturunea, Fondo Gordeak (091 BON doc-151). https://www.kmliburutegia.eus/Record/253671.
Uriarte, Jose Antonio. 1858. El Evangelio según San Mateo traducido al vascuence, dial. guipuzcoano, por el P. Fr. José Antonio de Uriarte para el Príncipe Luis-Luciano Bonaparte. Londres: L-L. Bonaparte. https://www.euskariana.euskadi.eus/euskadibib/eu/bib/1281570.do.
Uriarte, Jose Antonio. 1859a. Biblia edo Testamentu Zar eta Berria eskuizkribua. Koldo Mitxelena Kulturunea, Fondo Gordeak (091 BON doc-135). https://www.kmliburutegia.eus/Record/250780.
Uriarte, Jose Antonio. 1859b. Biblia edo Testamentu Zar eta Berria Aita Fray Jose Antonio de Uriarte latinezko Vulgatatik lembicico aldiz Guipuzcoaco euscarara itzulia. Luis-Luciano Bonaparte Principeac eta Don José Antonio de Azpiazu guipuzcoatarrac lagunduric. Londres: L.-L. Bonaparte. Koldo Mitxelena Kulturunea, Fondo Gordeak (J.U. 5051). https://www.kmliburutegia.eus/Record/25763.
van Ess, Leander (arg.). 1824. Biblia Sacra Vulgatae editionis Sixti V et Clementis VIII. Tübingen: L. F. Fues. http://www.sacredbible.org/vulgate1822.
Vilallonga, José. s.a. L.-L. Bonaparte eta bere bibliotekaren inguruko dokumentazioa. In George Lacombe artxiboa, CD 143, Kutxa 50, Dok. Zb. 557. https://www.euskaltzaindia.eus/dokiker_jagon_tegiak/lacombe/pdf/676_BERTSO AK.pdf#page=1.
Altzibar, Xabier. 1992. Bizkaierazko idazle klasikoak. Bilbo: Bizkaiko Foru Aldundia.
Añibarro, Pedro Antonio. [ca. 1857]. Vocabulario castellano-vasco. Iruñea: Nafarroako Artxibo Orokorra, Bonaparteren funtsa (Erreferentzia: ES/NA/AGN/F022/AP_BONAPARTE,N.4). https://portalcultura.navarra.es/Record/archivo-21223244 (Añibarroren Voces Bascongadasen kopia apografoa).
Añibarro, Pedro Antonio. 1963 [ca. 1802]. Voces bascongadas. Bilbo: Caja de Ahorros Vizcaína (Luis Villasanteren argit.).
Arana Martija, Jose Antonio. 1990. Bibliografia Bonapartiana. Euskera 36. 130-296.
Archives départementales des Pyrénées-Atlantiques. s.a. e-Archives le 64. http://earchives.le64.fr.
Arriola, Francisco. 1963 [1905]. Asto baten oroizkiña. In Antonio Zavala (arg.), Aizkolariak ta beste ipui asko (Auspoa Liburutegia 23), 99-104. Donostia: Auspoa (Lehen argit. Baserritarra 1909. 129-130). https://www.euskaltzaindia.eus/dok/iker_jagon_tegiak/auspoa/9082.pdf.
Artola, Ramon. 2003. Gipuzkoako Probintziaren kondaira laster bat Españiako beste zenbait pasarterekin. Itz neurtuz moldaera. In Antonio Zavala (arg.), Sagardoaren graziya (Auspoa Liburutegia 284), II , 298-334. Donostia: Auspoa (Lehen argit. Euskal Erria. 1908-1909). https://www.euskaltzaindia.eus/dok/iker_jagon_tegiak/auspoa/55141.pdf.
Bonaparte, Clémence. 1904. Carta nº 12. In Expediente de la adquisición de los manuscritos de Luis Lucien Bonaparte y su distribución entre las tres diputaciones eskuizkribua. Donostia: Koldo Mitxelena Kulturunea, Fondo Gordeak (091 BON doc-0). https://www.kmliburutegia.eus/Record/249820.
Bonaparte, Louis-Lucien. 1862. Deuxième catalogue des ouvrages destinés à faciliter l’étude comparative des langues européennes, édités par le Prince Louis-Lucien Bonaparte. Londres: [s.l.]. http://www.liburuklik.euskadi.eus//applet/libros/JPG/parlamento/90011229/90011229.pdf.
Braceras, Jon. 2021. Añibarroren Voces Bascongadas hiztegiaren kopia ezezagun baten edizio kritikoa. Gasteiz: UPV/EHUko Master Amaierako Lana.
Duvoisin, Jean Pierre. 1859. Bible saindua, edo Testament Zahar eta Berria, Duvoisin kapitainak latinezko Bulgatatik lehembiziko aldiko Laphurdiko eskarara itzulia. Luis-Luziano Bonaparte printzeak argitara emana. Londres: Strangeways & Walden. http://catalogue.bnf.fr/ark:/12148/cb332600022.
EHHA = Euskaltzaindia. 2008- . Euskararen Herri Hizkeren Atlasa. Bilbo: Euskaltzaindia. https://www.euskaltzaindia.eus/ehha.
EKC = Euskara Institutua. 2013. Euskal Klasikoen Corpusa. Leioa: UPV/EHU. https://www.ehu.eus/ehg/kc/.
Lakarra, Joseba A. 2022. Jatorr(i), aitor(tu), ilor(tu), bihor(tu): filologia ala hil. In Iván Igartua & Jesús A. Cid (arg.), Tu voz en muchas voces. Escritos en homenaje a Jon Juaristi, 401-460. Leioa: UPV/EHU.
Lardizabal, Francisco Ignacio de. 1855. Testamentu Zarreco eta Berrico condaira. Tolosa: Gorosabel. UPNAren alea: https://hdl.handle.net/2454/12332.
Lardizabal, Francisco Ignacio de. 1856. Gramatica vascongada. Donostia: Ignacio Ramón Baroja. https://gallica.bnf.fr/ark:/12148/bpt6k9766391w.
Larramendi, Manuel de. 1745. Diccionario trilingüe del castellano, bascuence y latín. Donostia: Bartholomé Riesgo y Montero (Berrargit. faksim. Donostia: Txertoa, 1984).
Machot, Pierre. 2004. Une Souletine méconnue, Clémence Richard, seconde épouse de Louis-Lucien Bonaparte. Ekaina 90. 113-122.
Mitxelena, Koldo. 1960. Historia de la literatura vasca. Madril: Minotauro (2. argit. Donostia: Erein, 2001).
Mitxelena, Koldo. 1961/1977. Fonética histórica vasca (ASJUren Gehigarriak 4). 2. argit. zuzendu eta emendatua. Donostia: Gipuzkoako Foru Aldundia (Berrargit. OC 6).
Munduate, Manex. 2022. Vinsonen eta van Eysen arteko gutunak. ASJU 56(1). 149-270. https://doi.org/10.1387/asju.23369.
OEH = Mitxelena, Koldo & Ibon Sarasola. 1987-2005. Orotariko Euskal Hiztegia. Bilbo: Euskaltzaindia. Online bertsio zuzendu eta eguneratua: http://www.euskaltzaindia.net/oeh.
Padilla-Moyano, Manuel. 2022. Aucun prophète n’est bien reçu dans son pays. Ana Ürrüti (1826-1900) ebanjelista eta itzultzailearen bizitza eta gutunak. ASJU 56(2). 245-302. https://doi.org/10.1387/asju.24116.
Ruiz de Larrinaga, Juan. 1954. Cartas del P. Uriarte al Príncipe Luis Luciano Bonaparte. BAP 10(2-3-4). 231-302.
Ruiz de Larrinaga, Juan. 1957a. Cartas del P. Uriarte al Príncipe Bonaparte. BAP 13(2). 220-239.
Ruiz de Larrinaga, Juan. 1957b. Cartas del P. Uriarte al Príncipe Luis Luciano Bonaparte. BAP 13(3). 330-348.
Ruiz de Larrinaga, Juan. 1957c. Cartas del P. Uriarte al Príncipe Luis Luciano Bonaparte. BAP 13(4). 429-452.
Ruiz de Larrinaga, Juan. 1958. Cartas del P. Uriarte al Príncipe Luis Luciano Bonaparte. BAP 14(3). 397-443.
Scio, Phelipe. 1794. La Biblia Vulgata latina traducida en español. Segunda Edición. Tomo I. Madril: Imprenta Cano. https://books.google.es/books?id=N1UHAAAA QAA J.
Torres Amat, Félix. 1824. La Sagrada Biblia nuevamente traducida de la Vulgata latina al español. Tomo I. Madril: Imprenta de Don León Amarita. https://books.google.es/books?id=-l0grxR9mzMC.
Urgell, Blanca. 1999. Hitzaurrea. In Francisco Ignacio Lardizabal, Testamentu Berriko kondaira. Donostia: Euskal Editoreen Elkartea.
Urgell, Blanca. 2006. Para la historia del sustantivo verbal en vasco. In Joseba A. Lakarra & José Ignacio Hualde (arg.), R. L. Trasken oroitzapenetan ikerketak euskalaritzaz eta hizkuntzalaritza historikoaz, 921-948. Bilbo: UPV/EHU & Gipuzkoako Foru Aldundia.
Urgell, Blanca. 2018. Lehen Euskara Modernoa (1745-1891). In Joakin Gorrotxategi, Iván Igartua & Joseba A. Lakarra (arg.), Euskararen historia, 543-657. Gasteiz: Eusko Jaurlaritza.
Uriarte, Jose Antonio. 1857. Jesucristoren Ebangelio santua San Mateoren araura eskuizkribua. Donostia: Koldo Mitxelena Kulturunea, Fondo Gordeak (091 BON doc-151). https://www.kmliburutegia.eus/Record/253671.
Uriarte, Jose Antonio. 1858. El Evangelio según San Mateo traducido al vascuence, dial. guipuzcoano, por el P. Fr. José Antonio de Uriarte para el Príncipe Luis-Luciano Bonaparte. Londres: L-L. Bonaparte. https://www.euskariana.euskadi.eus/euskadibib/eu/bib/1281570.do.
Uriarte, Jose Antonio. 1859a. Biblia edo Testamentu Zar eta Berria eskuizkribua. Koldo Mitxelena Kulturunea, Fondo Gordeak (091 BON doc-135). https://www.kmliburutegia.eus/Record/250780.
Uriarte, Jose Antonio. 1859b. Biblia edo Testamentu Zar eta Berria Aita Fray Jose Antonio de Uriarte latinezko Vulgatatik lembicico aldiz Guipuzcoaco euscarara itzulia. Luis-Luciano Bonaparte Principeac eta Don José Antonio de Azpiazu guipuzcoatarrac lagunduric. Londres: L.-L. Bonaparte. Koldo Mitxelena Kulturunea, Fondo Gordeak (J.U. 5051). https://www.kmliburutegia.eus/Record/25763.
van Ess, Leander (arg.). 1824. Biblia Sacra Vulgatae editionis Sixti V et Clementis VIII. Tübingen: L. F. Fues. http://www.sacredbible.org/vulgate1822.
Vilallonga, José. s.a. L.-L. Bonaparte eta bere bibliotekaren inguruko dokumentazioa. In George Lacombe artxiboa, CD 143, Kutxa 50, Dok. Zb. 557. https://www.euskaltzaindia.eus/dokiker_jagon_tegiak/lacombe/pdf/676_BERTSO AK.pdf#page=1.
Zenbakia
Atala
Artikuluak
This work is licensed under a Creative Commons Attribution-NonCommercial-NoDerivatives 4.0 International License.
Lan hau Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-LanEratorririkGabe 4.0 Nazioartekoa lizentzia baten mende dago.