Louis-Lucien Bonaparte and Clémence Richard, correctors of the translation of Genesis into the Guipuzcoan dialect carried out by frai Jose Antonio Uriarte in 1859

##plugins.themes.bootstrap3.article.main##

##plugins.themes.bootstrap3.article.sidebar##

Published 17-04-2024
Javier Etxagibel

Abstract

In 1859, Prince L.-L. Bonaparte published the first three books of the Bible that Jose Antonio Uriarte translated into Guipuzcoan. It is known that, in addition to Bonaparte and Azpiazu, Clémence Richard, the Prince’s partner, also examined Uriarte’s translations, although her work was unrecognized. This research has attempted to highlight the nature of the Prince and Clémence Richard's corrections of Uriarte’s translation of the first ten chapters of Genesis. The corrections found are divided into two groups: a) those we have called definitive: written in red, transcribed without exception in the edition of the Prince. Most are attributable to Bonaparte himself; b) those we have called provisional: written in blue by a hand other than Bonaparte, some were definitely collected in the edition, but many others were rejected. In the first section of a larger study, we have analyzed the provisional corrections and have reached two main conclusions: (i) all of them are written almost certainly by Clémence Richard; (ii) those that became definitive can be linked to the criteria and/or writings of the writer Lardizabal, while the majority of the others, although they might correspond to the Basque of the Lowlands of Guipuzcoa, probably were discarded because they were local terms.

How to Cite

Etxagibel, Javier. 2024. “Louis-Lucien Bonaparte and Clémence Richard, Correctors of the Translation of Genesis into the Guipuzcoan Dialect Carried Out by Frai Jose Antonio Uriarte in 1859”. Anuario Del Seminario De Filología Vasca "Julio De Urquijo", April. https://doi.org/10.1387/asju.25220.
Abstract 51 | PDF (Euskara) Downloads 12

##plugins.themes.bootstrap3.article.details##

References
Altonaga, Kepa. 2018. Duvoisin kapitainaren malura. Iruñea: Pamiela.
Altzibar, Xabier. 1992. Bizkaierazko idazle klasikoak. Bilbo: Bizkaiko Foru Aldundia.
Añibarro, Pedro Antonio. [ca. 1857]. Vocabulario castellano-vasco. Iruñea: Nafarroako Artxibo Orokorra, Bonaparteren funtsa (Erreferentzia: ES/NA/AGN/F022/AP_BONAPARTE,N.4). https://portalcultura.navarra.es/Record/archivo-21223244 (Añibarroren Voces Bascongadasen kopia apografoa).
Añibarro, Pedro Antonio. 1963 [ca. 1802]. Voces bascongadas. Bilbo: Caja de Ahorros Vizcaína (Luis Villasanteren argit.).
Arana Martija, Jose Antonio. 1990. Bibliografia Bonapartiana. Euskera 36. 130-296.
Archives départementales des Pyrénées-Atlantiques. s.a. e-Archives le 64. http://earchives.le64.fr.
Arriola, Francisco. 1963 [1905]. Asto baten oroizkiña. In Antonio Zavala (arg.), Aizkolariak ta beste ipui asko (Auspoa Liburutegia 23), 99-104. Donostia: Auspoa (Lehen argit. Baserritarra 1909. 129-130). http://w390w.gipuzkoa.net/WAS/CORP/DBKVisorBibliotecaWEB/visor.do?ver&amicus=86495.
Artola, Ramon. 2003. Gipuzkoako Probintziaren kondaira laster bat Españiako beste zenbait pasarterekin. Itz neurtuz moldaera. In Antonio Zavala (arg.), Sagardoaren graziya (Auspoa Liburutegia 284), II, 298-334. Donostia: Auspoa (Lehen argit. Euskal Erria. 1908-1909). https://www.euskaltzaindia.eus/dok/iker_jagon_tegiak/auspoa/55141.pdf.
Bonaparte, Clémence. 1904. Carta nº 12. In Expediente de la adquisición de los manuscritos de Luis Lucien Bonaparte y su distribución entre las tres diputaciones eskuizkribua. Donostia: Koldo Mitxelena Kulturunea, Fondo Gordeak (091 BON doc-0). https://www.kmliburutegia.eus/Record/249820.
Bonaparte, Louis-Lucien. 1862. Deuxième catalogue des ouvrages destinés à faciliter l’étude comparative des langues européennes, édités par le Prince Louis-Lucien Bonaparte. Londres: [s.l.]. http://www.liburuklik.euskadi.eus//applet/libros/JPG/parlamento/90011229/90011229.pdf
Braceras, Jon. 2021. Añibarroren Voces Bascongadas hiztegiaren kopia ezezagun baten edizio kritikoa. Gasteiz: UPV/EHUko Master Amaierako Lana.
Duvoisin, Jean Pierre. 1859. Bible saindua, edo Testament Zahar eta Berria, Duvoisin kapitainak latinezko Bulgatatik lehembiziko aldiko Laphurdiko eskarara itzulia. Luis-Luziano Bonaparte printzeak argitara emana. Londres: Strangeways & Walden. http://catalogue.bnf.fr/ark:/12148/cb332600022.
EHHA = Euskaltzaindia. 2008- . Euskararen Herri Hizkeren Atlasa. Bilbo: Euskaltzaindia. https://www.euskaltzaindia.eus/ehha.
EKC = Euskara Institutua. 2013. Euskal Klasikoen Corpusa. Leioa: UPV/EHU. https://www.ehu.eus/ehg/kc/.
Lakarra, Joseba A. 2022. Jatorr(i), aitor(tu), ilor(tu), bihor(tu): filologia ala hil. In Iván Igartua & Jesús A. Cid (arg.), Tu voz en muchas voces. Escritos en homenaje a Jon Juaristi, 401-460. Leioa: UPV/EHU.
Lardizabal, Francisco Ignacio de. 1855. Testamentu Zarreco eta Berrico condaira. Tolosa: Gorosabel. UPNAren alea: https://hdl.handle.net/2454/12332.
Lardizabal, Francisco Ignacio de. 1856. Gramatica vascongada. Donostia: Ignacio Ramón Baroja. https://gallica.bnf.fr/ark:/12148/bpt6k9766391w.
Larramendi, Manuel de. 1745. Diccionario trilingëe del castellano, bascuence y latín. Donostia: Bartholomé Riesgo y Montero (Berrargit. faksim. Donostia: Txertoa, 1984).
Machot, Pierre. 2004. Une Souletine méconnue, Clémence Richard, seconde épouse de Louis-Lucien Bonaparte. Ekaina 90. 113-122.
Mitxelena, Koldo. 1960. Historia de la literatura vasca. Madril: Minotauro (2. argit. Donostia: Erein, 2001).
Mitxelena, Koldo. 1961/1977. Fonética histórica vasca (ASJUren Gehigarriak 4). 2. argit. zuzendu eta emendatua. Donostia: Gipuzkoako Foru Aldundia (Berrargit. OC 6).
Munduate, Manex. 2022. Vinsonen eta van Eysen arteko gutunak. ASJU 56(1). 149-270. https://doi.org/10.1387/asju.23369.
OEH = Mitxelena, Koldo & Ibon Sarasola. 1987-2005. Orotariko Euskal Hiztegia. Bilbo: Euskaltzaindia. Online bertsio zuzendu eta eguneratua: http://www.euskaltzaindia.net/oeh.
Padilla-Moyano, Manuel. 2022. Aucun prophète n’est bien reçu dans son pays. Ana Ürrüti (1826-1900) ebanjelista eta itzultzailearen bizitza eta gutunak. ASJU 56(2). 245-302. https://doi.org/10.1387/asju.24116.
Ruiz de Larrinaga, Juan. 1954. Cartas del P. Uriarte al Príncipe Luis Luciano Bonaparte. BAP 10(2-3-4). 231-302.
Ruiz de Larrinaga, Juan. 1957a. Cartas del P. Uriarte al Príncipe Bonaparte. BAP 13(2). 220-239.
Ruiz de Larrinaga, Juan. 1957b. Cartas del P. Uriarte al Príncipe Luis Luciano Bonaparte. BAP 13(3). 330-348.
Ruiz de Larrinaga, Juan. 1957c. Cartas del P. Uriarte al Príncipe Luis Luciano Bonaparte. BAP 13(4). 429-452.
Ruiz de Larrinaga, Juan. 1958. Cartas del P. Uriarte al Príncipe Luis Luciano Bonaparte. BAP 14(3). 397-443.
Torres Amat, Félix. 1824. La Sagrada Biblia nuevamente traducida de la Vulgata latina al español. Tomo I. Madril: Imprenta de Don León Amarita. https://books.google.es/books?id=-l0grxR9mzMC.
Scio, Phelipe. 1794. La Biblia Vulgata latina traducida en español. Segunda Edición. Tomo I. Madril: Imprenta Cano. https://books.google.es/books?id=N1UHAAAAQAAJ.
Urgell, Blanca. 1999. Hitzaurrea. In Francisco Ignacio Lardizabal, Testamentu Berriko kondaira. Donostia: Euskal Editoreen Elkartea.
Urgell, Blanca. 2006. Para la historia del sustantivo verbal en vasco. In Joseba A. lakarra & José Ignacio Hualde (arg.), R. L. Trasken oroitzapenetan ikerketak euskalaritzaz eta hizkuntzalaritza historikoaz, 921-948. Bilbo: UPV/EHU & Gipuzkoako Foru Aldundia.
Urgell, Blanca. 2018. Lehen Euskara Modernoa (1745-1891). In Joaquín Gorrochategui, Iván Igartua & Joseba A. Lakarra (arg.), Euskararen historia, 543-657. Gasteiz: Eusko Jaurlaritza.
Uriarte, Jose Antonio. 1857. Jesucristoren Ebangelio santua San Mateoren araura eskuizkribua. Donostia: Koldo Mitxelena Kulturunea, Fondo Gordeak (091 BON doc-151) https://www.kmliburutegia.eus/Record/253671.
Uriarte, Jose Antonio. 1858. El Evangelio según San Mateo traducido al vascuence, dial. guipuzcoano, por el P. Fr. José Antonio de Uriarte para el Príncipe Luis-Luciano Bonaparte. Londres: L-L. Bonaparte. http://www.liburuklik.euskadi.eus/handle/10771/8795.
Uriarte, Jose Antonio. 1859a. Biblia edo Testamentu Zar eta Berria eskuizkribua. Koldo Mitxelena Kulturunea, Fondo Gordeak (091 BON doc-135). https://www.kmliburutegia.eus/Record/250780.
Uriarte, Jose Antonio. 1859b. Biblia edo Testamentu Zar eta Berria Aita Fray Jose Antonio de Uriarte latinezko Vulgatatik lembicico aldiz Guipuzcoaco euscarara itzulia. Luis-Luciano Bonaparte Principeac eta Don José Antonio de Azpiazu guipuzcoatarrac lagunduric. Londres: L.-L. Bonaparte. Koldo Mitxelena Kulturunea, Fondo Gordeak (J.U. 5051). https://www.kmliburutegia.eus/Record/25763.
van Ess, Leander (arg.). 1824. Biblia Sacra Vulgatae editionis Sixti V et Clementis VIII. Tübingen: L. F. Fues. http://www.sacredbible.org/vulgate1822.
Vilallonga, José. s.a. L.-L. Bonaparte eta bere bibliotekaren inguruko dokumentazioa. In George Lacombe artxiboa, CD 143, Kutxa 50, Dok. Zb. 557. https://www.euskaltzaindia.eus/dok/iker_jagon_tegiak/lacombe/pdf/676_BERTSOAK.pdf#page=1.
Section
Articles