Zorioneko, zorion eta Larramendi: Filologia ala hil II
##plugins.themes.bootstrap3.article.main##
##plugins.themes.bootstrap3.article.sidebar##
Argitaratua
2025-01-29
Joseba Andoni Lakarra
https://orcid.org/0000-0003-2014-2025
Laburpena
Zorion eta zorioneko Larramendik asmatu, eratu, edo adiera berriz hornitu eta, batez ere, —zuzenean eta zeharka— zabaldutako hitzak dira, Hiztegi Hirukoitzaren aitzineko agerraldi garbi gutxirekin eta ordura arteko eta are ondoko hainbat mendetako fortuna, ditxa, felizitate eta beren eratorrien lekukotasun ugariren aldamen edo bazterrean. Larramendiren borondate eta lan horren erakusgarri nabarmenak aurkitzen dira HHn eta haren gainerako testuetan, tartean 1740ko Asuntzioko Sermoian, Burgosko Dotrinan eta enparauetan.
Larramendi ondoko lekukotasunek erakusten dutenez, mende bateko tartean euskara idatzian —bereziki Hegoan eta gero apalago Iparraldean— hitzok hedadura erraldoia hartu zuten, hainbat non bat baino gehiago horiek betidanikotzat jotzeko arriskuan eror litekeen; testuek, ordea, oso bestelako historiaren berme ditugu. Akabuko isatsetan (§§ 7.1-7.3) morfologia diakronikoaren, testu-lekukotasunen nahiz aipatu maileguen lexikalizazioaren historiez dakigunaz baliaturik zorioneko-ren eta zorion-en zahartasun protohistorikoaren egiantz urria markatzen dugu, hainbat datu eta gogoeta gogoangarri bilduaz.
Nola aipatu
Lakarra, Joseba Andoni. 2025. «Zorioneko, Zorion Eta Larramendi: Filologia Ala Hil II». Anuario Del Seminario De Filología Vasca "Julio De Urquijo" 57 ((1-2):583-611. https://doi.org/10.1387/asju.25985.
##plugins.themes.bootstrap3.article.details##
References
Aiestaran, Mattin, Javier Velaza, Joaquín Gorrochategui, Carmen Usúa, Pablo Pujol, Euken Alonso, Eneko Iriarte, Josu Narbarte-Hernández, Daniel Ruiz-González, Oihane Mendizabal-Sandonís, Jesús Sesma, Josean Mujika-Alustiza, Jesús García-Gazólaz, Berta Balduz & Juantxo Agirre-Mauleon. Inprentan. A Vasconic inscription on a bronze hand: writing and rituality in the Iron Age. Irulegi settlement (Ebro Valley). Antiquity.
Agirre-Mauleon, Juantxo. (arg.). 2022. IRULEGI. La mano de Irulegi, un testimonio epigráfico del siglo I a. C. en el valle de Aranguren. Donostia-San Sebastián: Sociedad de Estudios Aranzadi Zientzia Elkartea.
Altuna, Patxi. (arg.). 1967. Larramendi’ren iztegi berria. Euskera (2. aldia) 12. 139-300.
Altuna, Patxi. 1982. Mendibururen idazlan argitaragabeak, 2 lib. Bilbo: Euskaltzaindia & Ed. Mensajero.
Altuna, Patxi & Joseba A. Lakarra. 1990. Manuel Larramendi. Euskal testuak. Donostia: Andoaingo Udala et al.
Aristizabal, Unai 2023. Añibarroren Cristau Doctriña eta nafarrera idatziaren bilakabidea. Gasteiz: UPV/EHUko gradu amaierako lana.
CORDE = Real Academia Española. Corpus diacrónico del español (CORDE) en línea. http://corpus.rae.es/cordenet.html (2023/10/27).
EKC = Euskara Institutua. Euskal klasikoen corpusa. Euskal Herriko Unibertsitatea. https://www.ehu.eus/ehg/kc/ (2023/10/27).
Goenaga, Patxi. 2003. -en eta -ko atzizkiez berriro. In Jesus Mari Makatzaga & Beñat Oihartzabal (arg.), Euskal Gramatikari eta literaturari buruzko Jardunaldiak XXI. mendearen atarian I (Iker 14), 279-303. Bilbo: Euskaltzaindia.
Gómez, Ricardo & Josu Zulaika (arg.). 2020. El Vocabulario Pomier. Estudio y edición de un diccionario manuscrito anónimo euskara-español. Bilbo: UPV/EHU.
Gorrochategui, Joaquín. 1984. Estudio sobre la onomástica indígena de Aquitania. Leioa: UPV/EHU.
Gorrochategui, Joaquín, Iván Igartua & Joseba A. Lakarra (arg.). 2018. Historia de la lengua vasca. Vitoria-Gasteiz: Gobierno Vasco.
Gorrochategui, Joaquín & Javier Velaza. 2023. Aproximación interdisciplinar a la interpretación de la Mano de Irulegui. Edición y comentarios epigráficos y lingüísticos. In Ekaitz Santazilia & Joaquín Gorrochategui (arg.), Irulegiko eskua: gogoetak paleohispanistikatik eta euskalaritzatik (Dosierra) (FLV 136ko atal berezia), 491-502. Iruñea: Nafarroako Gobernua.
de Hoz, Javier. 2011. Historia lingüística de la Península Ibérica en la Antigüedad: II. El mundo ibérico prerromano y la indoeuropeización. Madril: CSIC.
Iriarte, Ibai. 2022. Joakin Lizarragaren lexikoaren azterketa. Iruñea & Bilbo: Nafarroako Gobernua & Euskaltzaindia.
Irure, Leyre. 2023. Corpusaren egoera hobetzen: Xurioren Imitacionea-ren aleak XVIII. mendean. Gasteiz: UPV/EHUko Gradu Amaierako Lana.
Kaltzakorta, Jabier. 2018. San Agustin Eguneko Sermoiaren edizio kritikoa. Sancho El Sabio (Extra 2). 39-72. https://doi.org/10.55698/ss.v0i0.185.
Lakarra, Joseba A. 1985a. Larramendiren hiztegigintzaren inguruan. ASJU 19. 9-50.
Lakarra, Joseba A. 1985b. Literatur gipuzkerarantz: Larramendiren Azkoitiko sermoia (1737). ASJU 19. 235-281.
Lakarra, Joseba A. 1986. Burgosko Dotrina (1747): I. Testua eta oharrak. ASJU 20. 533-594.
Lakarra, Joseba A. 1987. Burgosko Dotrina (1747): II. Faksimilea eta hiztegia. ASJU 21. 277-317.
Lakarra, Joseba A. 1992. Larramendirekin euskal hiztegigintzaren historiaz. In Joseba A. Lakarra (arg.), Manuel Larramendi. III. Mendeurrena, 279-312. Andoain: Euskaltzaindia, Eusko Jaurlaritza, GFA & Andoaingo Udala.
Lakarra, Joseba A. 1997. Euskararen historia eta filologia: arazo zahar, bide berri. ASJU 31. 447-536.
Lakarra, J. A. 2013. Gramática histórica vasca o vasco-iberismo. Palaeohispanica 13 (= Acta Palaeohispanica 11). 567-592.
Lakarra, Joseba A. 2015. Hiru hasperen haboro. In María José Ezeizabarrena & Ricardo Gómez (arg.), Eridenen du zerzaz kontenta. Sailkideen omenaldia H. Knörr irakasleari (1947-2008), 349-378. Bilbo: UPV/EHU
Lakarra, Joseba A. 2018. Historiaurrea. In Joaquín Gorrotxategi, Iván Igartua & Joseba A. Lakarra (arg.), Euskararen historia. Gasteiz, Eusko Jaurlaritza: 23-229.
Lakarra, Joseba A. 2022a. Jatorr(i), aitor(tu), ilor(tu), bihor(tu): filologia ala hil. In Iván Igartua & Jesús Antonio Cid (arg.), Tu voz en muchas voces. Escritos en homenaje a Jon Juaristi, 401-460. Leioa: UPV/EHU.
Lakarra, Joseba A. 2022b. Jatorri eta enparauak: Gogoetak Pomier, Larramendi eta hiztegigintzaren historia eta filologiaz. UPV/EHUko eskuizkribua.
Lakarra, Joseba A. 2023a. Asuntzioko Sermoi egile-, toki- eta urtegabea: Larramendiren testu berri ezezaguna (Loiola 1740/08/14). Euskera 68(1). 111-220.
Lakarra, Joseba A. 2023b. Zorioneko y zorion: lo que nos dice de ellos la historia de la lengua vasca. In Ekaitz Santazilia & Joaquín Gorrochategui (arg.), Irulegiko eskua: gogoetak paleohispanistikatik eta euskalaritzatik (Dosierra) (FLV 136ko atal berezia), 597-615. Iruñea: Nafarroako Gobernua.
Lakarra, Joseba A. Prestatzen-a. Kontzepzioko Sermoi anonimoa (1772): Larramendiren original baten kopia? UPV/EHUko eskuizkribua.
Lakarra, Joseba A. Prestatzen-b. Sobre la reconstrucción de otro NR: Pseudoepéntesis, protolocativo y preverbio. UPV/EHUko eskuizkribua.
Larramendi, Manuel de. 1730. El impossible vencido. Arte de la lengua bascongada. Salamanca: Antonio José Villagordo Alcaraz (Berrargit. faksim. Donostia: Hordago, 1979).
Larramendi, Manuel de. 1745. Diccionario trilingüe del castellano, vascuence y latín, 2 lib. Donostia: Bartolomé Riesgo. (Berrargit. faksim. Donostia: Txertoa, 1984).
Manterola, Julen. 2023. Mugurutza, Gorrotxategi eta beste etimologia zenbait: eskuinak ez dakar zorionik. Liburu honetan argitaratua.
Manterola, Julen & Céline Mounole. 2023. An assessment of the Basque Interpretation Hypothesis on the inscription contained in the Irulegi Hand. In Ekaitz Santazilia & Joaquín Gorrochategui (arg.), Irulegiko eskua: gogoetak paleohispanistikatik eta euskalaritzatik (Dosierra) (FLV 136ko atal berezia), 583-595. Iruñea: Nafarroako Gobernua.
Mitxelena, Koldo. 1970 [1965]. Estudio sobre las fuentes del diccionario de Azkue. Bilbo.
Mitxelena, Koldo & Ibon Sarasola. 1987-2005. Orotariko Euskal Hiztegia / Diccionario General Vasco, 16 lib. Bilbo: Euskaltzaindia (12. argit. elektr. 2023: http://www.euskaltzaindia.eus/oeh).
Pagola, Inés. 1984. Neologismos en los Juegos Florales. ASJU 18(1). 53-159.
Rijk, Rudolf P. G. de. 2008. Standard Basque, a progressive grammar. Cambridge, Mass.: MIT Press.
Sarasola, Ibon. 1986. Larramendiren eraginaz eta. ASJU 20(1). 203-215.
Telletxea, José Ignacio. 1975. Dos textos eusquéricos inéditos del P. Larramendi. ASJU 9. 179-184.
Urgell, Blanca. 2000. Larramendiren Hiztegi Hirukoitzaren osagaiez. Gasteiz: UPV/EHUko doktorego tesia.
Urgell, Blanca. 2001. Euskal formen aurkezpena Larramendiren hiztegian. ASJU 35. 107-183.
Urgell, Blanca. 2002. Hiztegi Hirukoitzaren kanpoko eta barruko historiaz. In Xabier Artiagoitia, Patxi Goenaga & Joseba A. Lakarra (arg.), “Erramu Boneta”: Festschrift for Rudolf P. G. de Rijk (ASJUren Gehigarria 44), 629-649. Bilbo: UPV/EHU.
Urgell, Blanca. 2003. Eratorpena Larramendiren hiztegian (I): Eratorbideen analisia. ASJU 37(1). 203-260.
Urgell, Blanca. 2005. Larramendiren euskal liburuak 1745 arte: testu bibliografiaranzko hurbilketa bat. Lapurdum 19. 1-39.
Urgell, Blanca. 2018. Lehen Euskara Modernoa. In Joaquín Gorrotxategi, Iván Igartua & Joseba A. Lakarra (arg.), Euskararen Historia, 543-657. Gasteiz: Eusko Jaurlaritza.
Urgell, Blanca. 2023. 1720ko Imitazionearen iturriak: lehen hurbilketa. Liburu honetan argitaratua.
Urkizu, Patri. 1989. Pierre d’Urteren Hiztegia (Londres 1715), 2 lib. Donostia: EUTG-Mundaiz.
Zuloaga, Eneko & Borja Ariztimuño. 2023. Sobre la lengua de la Mano de Irulegi: apuntes y conjeturas. In Ekaitz Santazilia & Joaquín Gorrochategui (arg.), Irulegiko eskua: gogoetak paleohispanistikatik eta euskalaritzatik (Dosierra) (FLV 136ko atal berezia), 565-581. Iruñea: Nafarroako Gobernua.
Agirre-Mauleon, Juantxo. (arg.). 2022. IRULEGI. La mano de Irulegi, un testimonio epigráfico del siglo I a. C. en el valle de Aranguren. Donostia-San Sebastián: Sociedad de Estudios Aranzadi Zientzia Elkartea.
Altuna, Patxi. (arg.). 1967. Larramendi’ren iztegi berria. Euskera (2. aldia) 12. 139-300.
Altuna, Patxi. 1982. Mendibururen idazlan argitaragabeak, 2 lib. Bilbo: Euskaltzaindia & Ed. Mensajero.
Altuna, Patxi & Joseba A. Lakarra. 1990. Manuel Larramendi. Euskal testuak. Donostia: Andoaingo Udala et al.
Aristizabal, Unai 2023. Añibarroren Cristau Doctriña eta nafarrera idatziaren bilakabidea. Gasteiz: UPV/EHUko gradu amaierako lana.
CORDE = Real Academia Española. Corpus diacrónico del español (CORDE) en línea. http://corpus.rae.es/cordenet.html (2023/10/27).
EKC = Euskara Institutua. Euskal klasikoen corpusa. Euskal Herriko Unibertsitatea. https://www.ehu.eus/ehg/kc/ (2023/10/27).
Goenaga, Patxi. 2003. -en eta -ko atzizkiez berriro. In Jesus Mari Makatzaga & Beñat Oihartzabal (arg.), Euskal Gramatikari eta literaturari buruzko Jardunaldiak XXI. mendearen atarian I (Iker 14), 279-303. Bilbo: Euskaltzaindia.
Gómez, Ricardo & Josu Zulaika (arg.). 2020. El Vocabulario Pomier. Estudio y edición de un diccionario manuscrito anónimo euskara-español. Bilbo: UPV/EHU.
Gorrochategui, Joaquín. 1984. Estudio sobre la onomástica indígena de Aquitania. Leioa: UPV/EHU.
Gorrochategui, Joaquín, Iván Igartua & Joseba A. Lakarra (arg.). 2018. Historia de la lengua vasca. Vitoria-Gasteiz: Gobierno Vasco.
Gorrochategui, Joaquín & Javier Velaza. 2023. Aproximación interdisciplinar a la interpretación de la Mano de Irulegui. Edición y comentarios epigráficos y lingüísticos. In Ekaitz Santazilia & Joaquín Gorrochategui (arg.), Irulegiko eskua: gogoetak paleohispanistikatik eta euskalaritzatik (Dosierra) (FLV 136ko atal berezia), 491-502. Iruñea: Nafarroako Gobernua.
de Hoz, Javier. 2011. Historia lingüística de la Península Ibérica en la Antigüedad: II. El mundo ibérico prerromano y la indoeuropeización. Madril: CSIC.
Iriarte, Ibai. 2022. Joakin Lizarragaren lexikoaren azterketa. Iruñea & Bilbo: Nafarroako Gobernua & Euskaltzaindia.
Irure, Leyre. 2023. Corpusaren egoera hobetzen: Xurioren Imitacionea-ren aleak XVIII. mendean. Gasteiz: UPV/EHUko Gradu Amaierako Lana.
Kaltzakorta, Jabier. 2018. San Agustin Eguneko Sermoiaren edizio kritikoa. Sancho El Sabio (Extra 2). 39-72. https://doi.org/10.55698/ss.v0i0.185.
Lakarra, Joseba A. 1985a. Larramendiren hiztegigintzaren inguruan. ASJU 19. 9-50.
Lakarra, Joseba A. 1985b. Literatur gipuzkerarantz: Larramendiren Azkoitiko sermoia (1737). ASJU 19. 235-281.
Lakarra, Joseba A. 1986. Burgosko Dotrina (1747): I. Testua eta oharrak. ASJU 20. 533-594.
Lakarra, Joseba A. 1987. Burgosko Dotrina (1747): II. Faksimilea eta hiztegia. ASJU 21. 277-317.
Lakarra, Joseba A. 1992. Larramendirekin euskal hiztegigintzaren historiaz. In Joseba A. Lakarra (arg.), Manuel Larramendi. III. Mendeurrena, 279-312. Andoain: Euskaltzaindia, Eusko Jaurlaritza, GFA & Andoaingo Udala.
Lakarra, Joseba A. 1997. Euskararen historia eta filologia: arazo zahar, bide berri. ASJU 31. 447-536.
Lakarra, J. A. 2013. Gramática histórica vasca o vasco-iberismo. Palaeohispanica 13 (= Acta Palaeohispanica 11). 567-592.
Lakarra, Joseba A. 2015. Hiru hasperen haboro. In María José Ezeizabarrena & Ricardo Gómez (arg.), Eridenen du zerzaz kontenta. Sailkideen omenaldia H. Knörr irakasleari (1947-2008), 349-378. Bilbo: UPV/EHU
Lakarra, Joseba A. 2018. Historiaurrea. In Joaquín Gorrotxategi, Iván Igartua & Joseba A. Lakarra (arg.), Euskararen historia. Gasteiz, Eusko Jaurlaritza: 23-229.
Lakarra, Joseba A. 2022a. Jatorr(i), aitor(tu), ilor(tu), bihor(tu): filologia ala hil. In Iván Igartua & Jesús Antonio Cid (arg.), Tu voz en muchas voces. Escritos en homenaje a Jon Juaristi, 401-460. Leioa: UPV/EHU.
Lakarra, Joseba A. 2022b. Jatorri eta enparauak: Gogoetak Pomier, Larramendi eta hiztegigintzaren historia eta filologiaz. UPV/EHUko eskuizkribua.
Lakarra, Joseba A. 2023a. Asuntzioko Sermoi egile-, toki- eta urtegabea: Larramendiren testu berri ezezaguna (Loiola 1740/08/14). Euskera 68(1). 111-220.
Lakarra, Joseba A. 2023b. Zorioneko y zorion: lo que nos dice de ellos la historia de la lengua vasca. In Ekaitz Santazilia & Joaquín Gorrochategui (arg.), Irulegiko eskua: gogoetak paleohispanistikatik eta euskalaritzatik (Dosierra) (FLV 136ko atal berezia), 597-615. Iruñea: Nafarroako Gobernua.
Lakarra, Joseba A. Prestatzen-a. Kontzepzioko Sermoi anonimoa (1772): Larramendiren original baten kopia? UPV/EHUko eskuizkribua.
Lakarra, Joseba A. Prestatzen-b. Sobre la reconstrucción de otro NR: Pseudoepéntesis, protolocativo y preverbio. UPV/EHUko eskuizkribua.
Larramendi, Manuel de. 1730. El impossible vencido. Arte de la lengua bascongada. Salamanca: Antonio José Villagordo Alcaraz (Berrargit. faksim. Donostia: Hordago, 1979).
Larramendi, Manuel de. 1745. Diccionario trilingüe del castellano, vascuence y latín, 2 lib. Donostia: Bartolomé Riesgo. (Berrargit. faksim. Donostia: Txertoa, 1984).
Manterola, Julen. 2023. Mugurutza, Gorrotxategi eta beste etimologia zenbait: eskuinak ez dakar zorionik. Liburu honetan argitaratua.
Manterola, Julen & Céline Mounole. 2023. An assessment of the Basque Interpretation Hypothesis on the inscription contained in the Irulegi Hand. In Ekaitz Santazilia & Joaquín Gorrochategui (arg.), Irulegiko eskua: gogoetak paleohispanistikatik eta euskalaritzatik (Dosierra) (FLV 136ko atal berezia), 583-595. Iruñea: Nafarroako Gobernua.
Mitxelena, Koldo. 1970 [1965]. Estudio sobre las fuentes del diccionario de Azkue. Bilbo.
Mitxelena, Koldo & Ibon Sarasola. 1987-2005. Orotariko Euskal Hiztegia / Diccionario General Vasco, 16 lib. Bilbo: Euskaltzaindia (12. argit. elektr. 2023: http://www.euskaltzaindia.eus/oeh).
Pagola, Inés. 1984. Neologismos en los Juegos Florales. ASJU 18(1). 53-159.
Rijk, Rudolf P. G. de. 2008. Standard Basque, a progressive grammar. Cambridge, Mass.: MIT Press.
Sarasola, Ibon. 1986. Larramendiren eraginaz eta. ASJU 20(1). 203-215.
Telletxea, José Ignacio. 1975. Dos textos eusquéricos inéditos del P. Larramendi. ASJU 9. 179-184.
Urgell, Blanca. 2000. Larramendiren Hiztegi Hirukoitzaren osagaiez. Gasteiz: UPV/EHUko doktorego tesia.
Urgell, Blanca. 2001. Euskal formen aurkezpena Larramendiren hiztegian. ASJU 35. 107-183.
Urgell, Blanca. 2002. Hiztegi Hirukoitzaren kanpoko eta barruko historiaz. In Xabier Artiagoitia, Patxi Goenaga & Joseba A. Lakarra (arg.), “Erramu Boneta”: Festschrift for Rudolf P. G. de Rijk (ASJUren Gehigarria 44), 629-649. Bilbo: UPV/EHU.
Urgell, Blanca. 2003. Eratorpena Larramendiren hiztegian (I): Eratorbideen analisia. ASJU 37(1). 203-260.
Urgell, Blanca. 2005. Larramendiren euskal liburuak 1745 arte: testu bibliografiaranzko hurbilketa bat. Lapurdum 19. 1-39.
Urgell, Blanca. 2018. Lehen Euskara Modernoa. In Joaquín Gorrotxategi, Iván Igartua & Joseba A. Lakarra (arg.), Euskararen Historia, 543-657. Gasteiz: Eusko Jaurlaritza.
Urgell, Blanca. 2023. 1720ko Imitazionearen iturriak: lehen hurbilketa. Liburu honetan argitaratua.
Urkizu, Patri. 1989. Pierre d’Urteren Hiztegia (Londres 1715), 2 lib. Donostia: EUTG-Mundaiz.
Zuloaga, Eneko & Borja Ariztimuño. 2023. Sobre la lengua de la Mano de Irulegi: apuntes y conjeturas. In Ekaitz Santazilia & Joaquín Gorrochategui (arg.), Irulegiko eskua: gogoetak paleohispanistikatik eta euskalaritzatik (Dosierra) (FLV 136ko atal berezia), 565-581. Iruñea: Nafarroako Gobernua.
Zenbakia
Atala
Artikuluak
This work is licensed under a Creative Commons Attribution-NonCommercial-NoDerivatives 4.0 International License.
Lan hau Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-LanEratorririkGabe 4.0 Nazioartekoa lizentzia baten mende dago.