Aldizkari Zientifikoen Ataria

Joan den mendearen amaieratik, kultura baliabide gisa hartzearen ondorioez ohartarazten da. Horren bidez, radar ekonomikoaren azpian irristatzen da ekoizpen artistikoa, eta eremu hori ustiapen-lursail bat gehiago balitz bezala agertzen da. Ekoizpena eta kontsumoa, esportazioa eta inportazioa, errentagarritasuna; artearen eta ekonomiaren arteko harreman-eremuetatik sortutako kontzeptuetako batzuk dira.

Sinbolikoa kontsumo-ondasun bihurtzen dela ikusarazteko erabilitako metaforen artean, monolaborantza kulturalaren metaforak nolabaiteko protagonismoa hartu du. Paralelismo horrek espezie bakar baten ekoizpenari egiten dio erreferentzia (hau da, kultura mota bat eta, horrekin batera, arte mota bat), masan kontsumitzeko egokia dena (digestio errazeko lengoaiak eta formatuak). Hala ere, ustiapen mota horrek behar dituen baliabideen optimizazioak, errendimendu handiagoa lortze aldera, ingurunea higatzen du azkenean, dagoen ehun artistikoaren prekarizazioa eraginez.

bitartekaritza eta abar) eta testuingurua osatzen duten erakundeen ezaugarriak eta beharrak kontuan hartuta. Horregatik, hainbat ikuspegitatik heltzen zaio proposatutako gaiari; liburuki honetan, esperientziak eta azterketa-kasuak lantzen dituzten eskuizkribuak sartzen dira, hala nola kudeaketa (eredu zaharkituen berrikuspena eta formula orekatuagoen bilaketa), lurraldearekin lotutako praktika artistikoak (ingurunearen eta bere komunitateen zaintzari dagokionez) eta ingurumenarekiko kezkak eragindako ekimenak, planetaren ustiapenaren eta bere baliabideen arteko korrelazioaren azterketa eta ekosistema kulturalaren ahultzea.

Hasteko, «Testuinguru hauskorrak: Artista plastikoaren prekarizazioari buruzko apunteak» lanean, Esperanza Cobo Arnalek ‘babesik gabeko hábitat-etan’ kokatzen gaitu, ekoizpen artistiko jasangaitza eragiten duten ereduen erreprodukzioak dakartzan ondorioen ondorioz. Horrela, Cobok, subjektibotasunen ekoizle gisa, jarduera artistikoaren garapenerako ekosistema atseginagoa sustatzen duten praktiken bilaketan sakontzen duten artistak bultzatzen ditu. Hala ere, Luis Manuel Mayo Vegak «Ekoizpen-praktika artistiko alternatiboen paradoxak arte garaikidearen paradigman» idatzian zenbait deiturek ezkutatzen duten sestra bikoitzaren gainean ohartarazten digu: Mayok mekanismo eta eskemen berrikuspena planteatzen du, zeinaren bidez, alternatibotzat, periferikotzat edo marjinaltzat hartzen den praktika oro, monolaborantza artistikoaren logikak xurga dezakeen.Bitartean, «Euskal sorkuntza eta musika Euskadiko Orkestran» testuak aukera-eremu bat plazaratzen du lehenengo testuaren jarrera propositiboaren eta bigarrenaren ohartarazpenaren artean. Elixabete Arabaolaza Elorza eta Gotzon Ibarretxe Txakartegik Euskadiko eta Euskal Herriko kultur politiken bilakaerari buruzko berrikuspen sakona eskaintzen dute. Horretarako, beren eremu espezifikoan duten eragina aztertzen dute, musika-sorkuntza, eta Euskadiko Orkestra ekosistema kulturalera itzultzeari buruz hausnartzen dute.

Jarduera artistikoaren itzulerarekin eta inpaktuarekin jarraituz testuinguru jakin batean, «Praktika artistikoen eragina lurraldearen eraldaketa sozialean: Kasu azterlana; Hilarte Elkartea, Guayaquil-Ecuador» Patricio Sánchez-Quinchuelak deriba neoliberalaren hainbeste jarduera ildoetako bat zehazten du, gizarte, ingurumen eta kultura arloen ahultzea ekartzen duena, azken honen kasuan, ataritik barnera (museo edo galeriako espazio normatiboetan) pasatzen den arte mota, eta sortzen eta motibatzen diren testuinguruarekin lotura estuan garatzen diren praktika eta adierazpenak aurrez aurre jarriz, bazterrekotzat hartuz, nahiz eta komunitatearen garapenean eta lurralde baten eraldaketa sozialean duten eragina nabarmena izan.

Aipatutako tituluak bat datoz, beraz, indarrean dauden kultura-ereduen eta txikitzat jotzen direnen artean dauden erlazioen identifikazioan. Ondoren datozen ekarpenek urrats bat harago egiten dute, formatu desberdinen arteko distantzia hori, beste behin ere, genero-arazo baten ondorio izan daitekeela adierazten baitute: kultura-ekosistemaren desberdintasunaren eta desorekaren iturburu.

«Ekofeminismoak eta krudelkeriaren kontra-pedagogiak artikuluan», Carla Álvarez-Barrio eta José María Mesías-Lemak, aktibismo feministatik, kultur monolaborantzak eta kapitalismo berdeak osatutako tandemaz ohartarazten duten praktika artistiko batzuk nabarmentzen dituzte. Joan den mendearen amaieran, zenbait egilek gizonen menderatzearen eta baliabide naturalen ustiapenaren arteko lotura azaldu zuten. Gaur egun, talde menderatzailetik hurbil daudelako nagusitzen diren eredu kulturalak aipatzen dira, eta beste batzuk, berriz, unibertsaltzat jotzen diren balio eta ondasunen izenean ustiatzen dira (ingurumenaren zainketa, kultura, etab.). Baina Leyre Arraiza Sanchok «Lorategi bat, eta ez loreena: Orientazioa, distantzia eta gorputzaren analisia eremu batean» idatzian adierazten duen bezala, araupetu gabeko espazio horietan (museotik eta galeriatik kanpo) hartzen du zentzua queer-ak (desberdina dena, arraroa dena). Izan ere, Elena García-Oliveros Hedillaren «Musua basoan: queer praktika artistiko etnografikoak eta harreman identitatea» artikuluak arte mota bati eta praktika estutuei aurre egiten dieten queer komunitateak ikusarazten ditu, kasu honetan, espazio marjinalen aldarrikapenaren bidez. Basoak segata egin ahal izateko lekuen analogia gisa funtzionatzen du; hau da, ezkutatu baino gehiago, formatu hegemonikoekiko desberdintasuna eta aurkakotasuna aktibatzen diren tokien analogia gisa. Arraizak aurreratzen dituen bazterreko espazioekin, periferikoekin edo txikiekin eta Garcia-Oliverosen komunitateak eta kolektiboak arauarekiko erresistentzia sortzeko duten garrantziarekin jarraituz, Chiara Sgaramella eta Estela López de Frutosek «Zaintzarako garaiak: praktika artistiko ekofeministak eta ikaskuntza kolektiboak Agroversitat proiektuan» artikuluan planteatutako analisiak lurralde jakin batzuen posizio estrategikoaren abantaila azpimarratzen du (itzalpean daudelako, hain zuzen ere), bai sareak sortzeko, bai diskurtso kritikoa sortzeko. Egileek baratzea espazio fisiko gisa hartzen dute, baina baita sinboliko gisa ere (tokiko eragileentzako topagune gisa), bertatik gogoeta egin eta ekintza kolektiboak proposatzeko, erauzketa-dinamika batek eragindako krisien ondorioei aurre egiteko, zeinek arrastoa utzi du ere artearen eta kulturaren esparruan.

Baratzea berriro ageri da «Landareen kaligrafia, paisaiaren irakurketa berri bat eskulturaren bidez» artikuluan jasotzen den esperientzian; Marta Linaza Iglesiasek ‘Landareen kaligrafia’ proiektua aletzen du, eta, aldi berean, baratzea denbora moteltzen den leku gisa hausnartzeko balio duela (praktika artistikoak hartu duen ekoizpen-erritmo azkarretik kanpo) eta ikerketa eta prozesua azaleratzen dira. Baratzea zaintzearen eta lan artistikoaren arteko sinbiosi horrek, artearen eta naturaren arteko binomioaren emaitza denak, analisi batzuk sorrarazten ditu, hala nola Olga Marugan Olivarena; «Ekoartea eraldaketa estetiko, etiko eta sozialerako bitarteko gisa» lanean. Maruganek artearen, naturaren, zientziaren eta ekologiaren arteko elkarguneak aztertzen ditu, eta, adibide batzuen bidez, eko-artistaren figura konplexua eta polifazetikoa definitzen saiatzen da, gizakien eta ingurumenaren arteko harremanak aztertzea izanik ekoizpen artistiko mota horren giltzarria. Azkenik, artea eta natura hibridatzen diren kultura-ekipamenduak ugaritzen ari dira, eta natura-ingurunea zaintzeko eta artatzeko zenbait praktika nabarmentzen dira. Sergi Quiñonero Ortuñoren «Arte eta natura zentroak Espainian: kontzientziazioaren pedagogia» lanean aurkeztutako espazioak Estatuko zentro artistiko-kulturalen egiturari gehitzen zaizkio.

Ondorio gisa, nabarmendu behar da hautatutako testuek garrantzi handia dutela formatu eta praktika garaikideak ikusarazteari dagokionez, hainbat eremuren arteko korrespondentzia korapilatsuetan sakontzen baitute (kidetasunekoa edo disidentea izan). Eta gogorarazten digute ekosistemen (artea eta natura), ereduen (homogeneizaziokoak edo dibertsifikaziokoak), ekoizpen moten (uztiapenekoak edo nutriziokoak) eta lehenesten, sustatzen edo oztopatzen diren praktiken arteko interkonexioari erreparatzea ezinbestekoa dela ekosistemak eta bertan bizi diren organismoak babesteko.

Oihane Sánchez Duro

Monografikoaren koordinatzailea