Zaraitzuko uskara eta Ipar Euskal Herriko berrikuntzen hedadura
##plugins.themes.bootstrap3.article.main##
##plugins.themes.bootstrap3.article.sidebar##
Argitaratua
2021-09-13
Iñaki Camino
https://orcid.org/0000-0002-1852-174X
Laburpena
Azterketa honek bi aldi kronologikoren artean ibili nahi du: garai berrienetarako Zuazok (1998, 2014) proposatzen duen dialekto zatiketaren eta Lakarrak (2011, 2017) Euskara Batu Zaharrarentzat dakarren lehen zatiketaren eskemaren artean. Horretarako xvi. mendeko testu zaharrak balia ditzakegu, baina Nafarroako Pirinioan ez ditugu horiek xviii eta xix. mendeak arte aurkitzen. Helburu horretara hurbiltzeko Nafarroako Zaraitzu ibarreko euskara deskribatuko dugu eta euskaldun zaraitzuarren hizkuntza-datuak Ipar Euskal Herriko garai desberdinetako isoglosen jokaerarekin alderatuko ditugu. Azterketan hizkuntza-aldaketen balizko eragile gramatikalak agertu zaizkigu, zein hedadura-eredu ageri duten berrikuntzek, noraino heldu diren, isoglosen zein muga geografiko errepikatzen diren eta zein berrikuntzak gurutzatu duten Pirinioa Nafarroa Garaira bidean. Berrikuntzen kronologia ahalaz argitzen eta kronologia hori finkatzen duten irizpideetan sakontzen ere saiatu gara, emaitzak beti nahi bezain onak izan ez badira ere.
Ezaugarriak aztertu ondotik Zaraitzuko eta Nafarroa Behereko euskararen ikuspegi hobea izatea lortu dugu. Nafarroa Behereko euskara berriztatu denean, hondarreko mendeetan, bederen, ezaugarria Lapurdi alderat hedatu da. Nafarroa Behereko mintzoak beste berrikuntza batzuen eragina bildu badu edo kanpotikako berrikuntzak herrialde honetara heldu badira, baxenabartarren euskarak Lapurdikoarekin batzera jo du, baina iraganean zuberotarrenarekin batzera ere jo zuen, hartara, ezin mintza gaitezke garbiki Nafarroa Behereko dialekto batez, ez baita mintzo lapurtarretik edo zuberotarretik bereizi. Lan honetan lortu ditugun emaitzen bidez etorkizuneko lan hipotesi bat aurkeztu nahi dugu, zeinarentzat oraingoz, bederen, bi aldi geolinguistiko desberdin bereizten ditugun: hondarreko garaian Lapurdik eta Nafarroa Behereak bateratzera jo dute hizkuntzan, baina iraganean Nafarroa Behereak eta Zuberoak egin zuten hori. Ipar Euskal Herriko eskualde batzuetako eta Nafarroa Garaiko ekialdeko ibarretako mintzoen arteko bateratzeak denboran kokatzea da helburua.
Nola aipatu
Camino, Iñaki. 2021. «Zaraitzuko Uskara Eta Ipar Euskal Herriko Berrikuntzen Hedadura». Anuario Del Seminario De Filología Vasca "Julio De Urquijo" 50 (1/2):257-300. https://doi.org/10.1387/asju.22866.
##plugins.themes.bootstrap3.article.details##
References
Aldai, Gontzal. 2014. Hacia una periodización de la fragmentación del euskera occidental. FLV 118. 221-245.
Andersen, Henning. 1988. Center and periphery: adoption, diffusion and spread. In Jacek Fisiak (arg.), Historical dialectology. Regional and social, 39-83. Berlin, New York & Amsterdam: Mouton de Gruyter.
Aranzadi Zientzia Elkartea. 1984-1990. Euskalerriko atlas etnolinguistikoa [EAEL]. Donostia: Aranzadi.
Artola, Koldo. 2003. Zaraitzuera aztertzeko ekarpen berriak (2 - Eaurta: jarraipena). FLV 92. 77-113.
Artola, Koldo. 2004. Zaraitzuera aztertzeko ekarpen berriak (5 - Otsagi: ahozko testuak). FLV 95. 5-52.
Azkue, Resurrección María. 1969 [1925]. Morfología vasca. Bilbo: La Gran Enciclopedia Vasca.
Bergs, Alexander. 2012. The Uniformitarian Principle and the risk of anachronisms in language and social history. In Juan Manuel Hernández-Campoy & Juan Camilo Conde-Silvestre (arg.), The handbook of historical sociolinguistics, 80-98. Oxford: Blackwell.
Beriain, Iuan. 1621. Tratacen da nola ençun vear den meza. Iruñea: Carlos Labayen (Berrargit. 1980. Donostia: Hordago).
Beriain, Iuan. 1626. Doctrina christioarena euscaras, Iruñea: Carlos Labayen (2. argit. 1995. R. M. Pagola (arg.). Enseiucarrean 11. 15-69).
Bonaparte, Louis-Lucien. 1872. Études sur les trois dialectes basques des vallées d’Aezcoa, de Salazar et de Roncal, tels qu’ils sont parlés à Aribe, à Jaurrieta et à Vidangoz. Londres: J. Strangeways.
Bowern, Claire & Harold Koch. 2004. Introduction: subgrouping methodology in historical linguistics. In Claire Bowern & Harold Koch (arg.), Australian languages. Classification and the comparative method, 1-15. Amsterdam & Philadelphia: Benjamins.
Britain, David. 2004 [2002]. Space and spatial diffusion. In Jack K. Chambers, Peter Trudgill & Natalie Schilling-Estes (arg.), The handbook of language variation and change, 603-637. Oxford: Blackwell.
Camino, Iñaki. 1997. Aezkoako euskararen azterketa dialektologikoa. Iruñea: Nafarroako Gobernua.
Camino, Iñaki. 2011. Ekialdeko euskararen iraganaz. In Irantzu Epelde (arg.), Euskal dialektologia: lehena eta oraina (ASJUren Gehigarriak 69), 87-153. Bilbo: UPV/EHU.
Camino, Iñaki. 2019. Baxenabartar eta aetzen arteko hartu-emana. In Irantzu Epelde & Oroitz Jauregi (arg.), Bihotz ahots. M. L. Oñederra irakaslearen omenez, 115-136. Bilbo: UPV/EHU.
Charles Auguste Le Quien de La Neufville (arg.). 1786. Catichima edo fediaren eta guiristino-eguien explicacione laburra. Akize: René Leclercq (Lacombe biblioteka, Olaso Dorrea sorrerakundea, CD-0037, Euskaltzaindia, Azkue biblioteka).
Dosssena, Marina & Roger G. Lass (arg.). 2004. The principles and methodology of English historical dialectology: A discussion. In Marina Dossena & Roger G. Lass (arg.), Methods and data in English historical dialectology, 385-400. Berna: Peter Lang.
EAEL = Aranzadi Zientzia Elkartea (1984-1990).
EHHA = Euskaltzaindia (2008-2020).
EHHE-200 = Lakarra et al. (2019).
EKC = Euskara Institutua (2013).
Estornés Lasa, Bernardo. 1980. Cuentos roncaleses, poemas y otras cosas navarras. Donostia: Auñamendi.
Estornés Lasa, José. 1982. Erronkari’ko uskaraz elestak. Fraseología roncalesa. FLV 40. 461-484.
Estornés Lasa, José. 1984. Mendigatxa’k Azkue’ri kartak 1902-1916. FLV 43. 55-127.
Estornés Lasa, José. 1985. Zoilo’ren uzta. La cosecha de Zoilo. FLV 45. 31-93.
Etxegoien, Jose. 2009. Privilegios y fueros del valle y universidad de Aezkoa en el reyno de Navarra. s.l.: Irati Bortuak.
Etxepare, Bernard. 1980 [1545]. Linguae vasconum primitiae. Patxi Altuna (arg.). Bilbo: Mensajero.
Euskaltzaindia. 2008-2020. Euskararen Herri Hizkeren Atlasa [EHHA], 11 lib. Bilbo: Euskaltzaindia.
Euskara Institutua. 2013. Euskal Klasikoen Corpusa (EKC). Leioa: UPV/EHU. https://www.ehu.eus/ehg/kc/ (2019/12/01).
Fernández-Ordóñez, Inés. 2011. La lengua de Castilla y la formación del español. Madril: Real Academia Española.
François, Alexander. 2015. Trees, waves and linkages. In Claire Bowern & Bethwyn Evans (arg.), The Routledge handbook of historical linguistics, 161-189. Londres: Routledge.
François, Alexander. 2018. Méthode comparative et chaînages linguistiques: pour un modèle diffusionniste en généalogie des langues. Diffusion: implantation, affinités, convergence (Memoires de la Societe de Linguistique de Paris 24), 43-82. Lovaina: Peeters.
Gil, Benito. 1997 [1827]. Doctrina uscaras Dn Benito Gil escrivituric vere gobernuarendaco. In Rosa Miren Pagola, Itziar Iribar & Juan Jose Iribar, Bonaparte ondareko eskuizkribuak. Zaraitzera, 213-240. Bilbo: Deustuko Unibertsitatea.
Goulard, Renée. 1994. Le Vicomté de Soule. In Pierre Bidart (bil.), Le Pays de Soule, 171-191. Baigorri: Izpegi.
Gregory, Derek & John Urry. 1985. Introduction. In Derek Gregory & John Urry (arg.), Social relations and spatial structures, 1-8. Hong Kong: Macmillan.
Hualde, José Ignacio. 2017. Erronkarieraren garapen fonologiko dialektalaz. In Aitor Iglesias & Ariane Ensunza (arg.), Gotzon Aurrekoetxea lagunarterik hara, 175-194. Bilbo: UPV/EHU.
Intxauspe, Emmanuel. 1858. Le verbe basque. Baiona & Paris: Lamaignère & Duprat (Berrargit. 1979. Donostia: Hordago).
Iñigo, Patxi, Patxi Salaberri Zaratiegi & Juan Jose Zubiri. 1995. -Ki aditz-atzizkiaren gainean. FLV 69. 243-295.
Kitson, Peter R. 2004. On margins of error in placing Old English literary dialects. In Marina Dossena & Roger G. Lass (arg.), Methods and data in English historical dialectology, 219-239. Berna: Peter Lang.
Kytö, Merja. 1993. Third-person present singular verb inflection in early British and American English. Language Variation and Change 5. 113-139.
Lafon, René. 1962. Sur la voyelle ü en basque. BSL 57. 83-102.
Lafon, René. 1965. Contact de langues et apparition d’une nouvelle voyelle: u et ü en basque. In Actes du Xme Congrès International de Linguistique et Philologie Romanes (Strasbourg, 1962), 901-909. Paris: Klincksieck.
Laing, Margaret. 2004. Multidimensionality: Time, space and stratigraphy in historical dialectology. In Marina Dossena & Roger G. Lass (arg.), Methods and data in English historical dialectology, 49-96. Berna: Peter Lang.
Lakarra, Joseba A. 2011. Gogoetak euskal dialektologia diakronikoaz: Euskara Batu Zaharra berreraiki beharraz eta haren banaketaren ikerketaz. In Irantzu Epelde (arg.), Euskal dialektologia: lehena eta oraina (ASJUren Gehigarriak 69), 155-241. Bilbo: UPV/EHU.
Lakarra, Joseba A. 2017. Basque and the reconstruction of isolated languages. In Lyle R. Campbell (arg.), Language isolated, 59-99. Londres & New York: Routledge.
Lakarra, Joseba A., Julen Manterola & Iñaki Segurola. 2019. Euskal Hiztegi Historiko-Etimologikoa (EHHE-200). Bilbo: Euskaltzaindia.
Larrea, Juan José. 2018. Sarrera historikoa: konkista islamikotik Behe Erdi Aroko krisialdira arte (viii-xiv. mendeak). In Joakin Gorrotxategi, Iván Igartua & Joseba A. Lakarra (arg.), Euskararen historia, 287-295. Gasteiz: Eusko Jaurlaritza.
Larrea, Jose Maria & Pedro Diez de Ultzurrun. 1985. Nafarroako euskal idazleak (I). Iruñea: Pamiela.
Lopez-Mugartza, Juan Karlos. 2008. Erronkari eta Ansoko toponimiaz. Bilbo: Euskaltzaindia.
Manterola, Julen. 2015. Euskararen morfologia historikorako: artikuluak eta erakusleak. Gasteiz: UPV/EHUko doktoretza tesia. https://addi.ehu.es/handle/10810/15848.
Martínez-Areta, Mikel. 2013. Demonstratives and personal pronouns. In Mikel Martínez-Areta (arg.), Basque and Proto-Basque, 283-321. Frankfurt am Main: Peter Lang.
Meurman-Solin, Anneli. 2012. Historical dialectology: Space as a variable in the reconstruction of regional dialects. In Juan Manuel Hernández Campoy & Juan Camilo Conde Silvestre (arg.), The handbook of historical sociolinguistics, 465-479. Oxford: Blackwell.
Millar, Robert McColl. 2009. The origins of the Northern Scots dialects. In Marina Dossena
& Roger G. Lass (arg.), Studies in English and European historical dialectology, 191-208. Berna: Peter Lang.
Mitxelena, Koldo. 1954. La posición fonética del dialecto vasco del Roncal. Via Domitia 1. 123-157 (Berrargit. OC 7, 611-647).
Mitxelena, Koldo. 1967. Notas fonológicas sobre el salacenco. ASJU 1. 163-177 (Berrargit. OC 7, 649-664).
Mitxelena, Koldo. 1977. Fonética histórica vasca. Donostia: Gipuzkoako Foru Aldundia (Berrargit. OC 6).
Mitxelena, Koldo. 1982. Un catecismo salacenco. FLV 39. 21-42 (Berrargit. OC 11, 609-632).
Mitxelena, Koldo. 2011. Obras Completas (ASJUren Gehigarriak 54-68), 15 lib. Donostia & Gasteiz: «Julio Urkixo» Euskal Filologi Mintegia, Gipuzkoako Foru Aldundia & UPV/EHU (Joseba A. Lakarra & Iñigo Ruiz Arzalluzen argit.).
Mitxelena, Koldo & Ibon Sarasola. 1987-2005. Diccionario General Vasco–Orotariko Euskal Hiztegia, 16 lib. Bilbo: Euskaltzaindia.
Miranda, Fermín. 2002. Navarra. Historia. Iruñea: Nafarroako Gobernua.
Monteano, Peio J. 2010. La guerra de Navarra (1512-1529). Crónica de la conquista española. Iruñea: Pamiela.
Montgomery, Michael. 1995. The linguistic value of Ulster emigrant letters. Ulster Folklife 41. 1-16.
Nafarroako Gobernua. 1995. Nafarroako toponimia eta mapagintza. Zaraitzu. Iruñea: Nafarroako Gobernua.
OC = Mitxelena (2011).
OEH = Mitxelena & Sarasola (1987-2005).
Oihartzabal, Beñat. 1991. La pastorale souletine: édition critique de Charlemagne (ASJUren Gehigarriak 16). Donostia: Gipuzkoako Foru Aldundia.
Padilla, Manuel. 2017. Zuberoako euskararen azterketa diakronikoa: xvi-xix. mendeak. Gasteiz: UPV/EHUko doktoretza tesia. https://addi.ehu.es/handle/10810/26535.
Pagola, Rosa Miren, Itziar Iribar & Juan Jose Iribar. 1997. Bonaparte ondareko eskuizkribuak. Zaraitzera. Bilbo: Deustuko Unibertsitatea.
Peillen, Txomin. 1992. Zubereraren bilakaeraz ohar batzuk. In Gotzon Aurrekoetxea & Xarles Videgain (arg.), Nazioarteko Dialektologia Biltzarra. Agiriak (Iker 7), 247-272. Bilbo: Euskaltzaindia.
Pred, Allan. 1985. The social becomes the spatial, the spatial becomes the social: enclosures, social change and the becoming of places in Scåne. In Derek Gregory & John Urry (arg.), Social relations and spatial structures, 337-365. Hong Kong: Macmillan.
Reguero, Urtzi. 2019. Filologiatik dialektologiara Nafarroako euskarazko testu zaharretan barrena (1416-1750) (ASJUren Gehigarriak 71). Bilbo: UPV/EHU.
Salaberri Zaratiegi, Patxi. 1996. Toponimia eta dialektologiaren arteko harremanen inguruan: Artaxonako jabego genitiboaz eta bestez. FLV 72. 223-234.
Sanper, Pedro José. 1869. Jesucristo gure Jaunaren Evangelio sandua segun San Mateo (Berrargit. in Rosa Miren Pagola, Itziar Iribar & Juan Jose Iribar (arg.), 1997. Bonaparte ondareko eskuizkribuak. Zaraitzera, 15-81. Bilbo: Deustuko Unibertsitatea).
Santazilia, Ekaitz. 2016. Zaraitzueraren lekukotasunak xviii. mende bukaeran: hiru testu zahar eta autore berri bat. FLV 121. 67-120.
Schneider, Edgar W. 2004 [2002]. Investigating variation and change in written documents. In Jack K. Chambers, Peter Trudgill & Natalie Schilling-Estes (arg.), The handbook of language variation and change, 67-96. Oxford: Blackwell.
Stiles, Patrick V. 2013. The pan-West Germanic isoglosses and the sub-relationships of West Germanic to other branches. North-Western European Language Evolution 66. 5-38.
Suarez d’Aulan, Luis-Maria (arg.). c. 1740. Catichima edo fediaren eta guiristino-eguien explicacione laburra. Paue: G. Dugue’ eta J. Desbaratz, liburu saldçaliaren imprimeriatic [Archives Intercommunales - Usine des Tramways, Paue].
Ulibarri, Koldo. 2013. Testuak kokatuz dialektologia historikoan: egiteetatik metodologiara. In Ricardo Gómez, Joaquín Gorrochategui, Joseba A. Lakarra & Céline Mounole (arg.), Koldo Mitxelena Katedraren iii. Biltzarra, 511-532. Gasteiz: UPV/EHU.
Urgell, Blanca. 2015. Tartas eta Leizarraga berrikusiak edo nola aldatzen duen historia ikertzailearen begiradak. In Beatriz Fernández & Pello Salaburu (arg.), Ibon Sarasola, gorazarre, 647-663. Bilbo: UPV/EHU.
Urgell, Blanca. 2018. Zer da lehenago, aditzoina ala partizipioa? Oharrak euskararen kronologiarako. ASJU 52 (1/2). 777-816. https://doi.org/10.1387/asju.20229.
Urrestarazu, Iñigo. 2021. Gogoetak Euskara Batu Zaharraren hausturaz. Gasteiz. UPV/EHUko master amaierako lana.
Yrizar, Pedro. 1981. Contribución a la dialectología de la lengua vasca, 2 lib. Donostia: Gipuzkoako Aurrezki Kutxa Probintziala.
Zuazo, Koldo. 1998. Euskalkiak, gaur. FLV 78. 191-233.
Zuazo, Koldo. 2008. Euskalkiak, euskararen dialektoak. Donostia: Elkar.
Zuazo, Koldo. 2014. Euskalkiak. Donostia: Elkar.
Zuloaga, Eneko. 2019. Mendebaleko euskararen azterketa dialektologiko-diakronikorantz. Gasteiz: UPV/EHUko doktoretza tesia. https://addi.ehu.es/handle/10810/49846.
Andersen, Henning. 1988. Center and periphery: adoption, diffusion and spread. In Jacek Fisiak (arg.), Historical dialectology. Regional and social, 39-83. Berlin, New York & Amsterdam: Mouton de Gruyter.
Aranzadi Zientzia Elkartea. 1984-1990. Euskalerriko atlas etnolinguistikoa [EAEL]. Donostia: Aranzadi.
Artola, Koldo. 2003. Zaraitzuera aztertzeko ekarpen berriak (2 - Eaurta: jarraipena). FLV 92. 77-113.
Artola, Koldo. 2004. Zaraitzuera aztertzeko ekarpen berriak (5 - Otsagi: ahozko testuak). FLV 95. 5-52.
Azkue, Resurrección María. 1969 [1925]. Morfología vasca. Bilbo: La Gran Enciclopedia Vasca.
Bergs, Alexander. 2012. The Uniformitarian Principle and the risk of anachronisms in language and social history. In Juan Manuel Hernández-Campoy & Juan Camilo Conde-Silvestre (arg.), The handbook of historical sociolinguistics, 80-98. Oxford: Blackwell.
Beriain, Iuan. 1621. Tratacen da nola ençun vear den meza. Iruñea: Carlos Labayen (Berrargit. 1980. Donostia: Hordago).
Beriain, Iuan. 1626. Doctrina christioarena euscaras, Iruñea: Carlos Labayen (2. argit. 1995. R. M. Pagola (arg.). Enseiucarrean 11. 15-69).
Bonaparte, Louis-Lucien. 1872. Études sur les trois dialectes basques des vallées d’Aezcoa, de Salazar et de Roncal, tels qu’ils sont parlés à Aribe, à Jaurrieta et à Vidangoz. Londres: J. Strangeways.
Bowern, Claire & Harold Koch. 2004. Introduction: subgrouping methodology in historical linguistics. In Claire Bowern & Harold Koch (arg.), Australian languages. Classification and the comparative method, 1-15. Amsterdam & Philadelphia: Benjamins.
Britain, David. 2004 [2002]. Space and spatial diffusion. In Jack K. Chambers, Peter Trudgill & Natalie Schilling-Estes (arg.), The handbook of language variation and change, 603-637. Oxford: Blackwell.
Camino, Iñaki. 1997. Aezkoako euskararen azterketa dialektologikoa. Iruñea: Nafarroako Gobernua.
Camino, Iñaki. 2011. Ekialdeko euskararen iraganaz. In Irantzu Epelde (arg.), Euskal dialektologia: lehena eta oraina (ASJUren Gehigarriak 69), 87-153. Bilbo: UPV/EHU.
Camino, Iñaki. 2019. Baxenabartar eta aetzen arteko hartu-emana. In Irantzu Epelde & Oroitz Jauregi (arg.), Bihotz ahots. M. L. Oñederra irakaslearen omenez, 115-136. Bilbo: UPV/EHU.
Charles Auguste Le Quien de La Neufville (arg.). 1786. Catichima edo fediaren eta guiristino-eguien explicacione laburra. Akize: René Leclercq (Lacombe biblioteka, Olaso Dorrea sorrerakundea, CD-0037, Euskaltzaindia, Azkue biblioteka).
Dosssena, Marina & Roger G. Lass (arg.). 2004. The principles and methodology of English historical dialectology: A discussion. In Marina Dossena & Roger G. Lass (arg.), Methods and data in English historical dialectology, 385-400. Berna: Peter Lang.
EAEL = Aranzadi Zientzia Elkartea (1984-1990).
EHHA = Euskaltzaindia (2008-2020).
EHHE-200 = Lakarra et al. (2019).
EKC = Euskara Institutua (2013).
Estornés Lasa, Bernardo. 1980. Cuentos roncaleses, poemas y otras cosas navarras. Donostia: Auñamendi.
Estornés Lasa, José. 1982. Erronkari’ko uskaraz elestak. Fraseología roncalesa. FLV 40. 461-484.
Estornés Lasa, José. 1984. Mendigatxa’k Azkue’ri kartak 1902-1916. FLV 43. 55-127.
Estornés Lasa, José. 1985. Zoilo’ren uzta. La cosecha de Zoilo. FLV 45. 31-93.
Etxegoien, Jose. 2009. Privilegios y fueros del valle y universidad de Aezkoa en el reyno de Navarra. s.l.: Irati Bortuak.
Etxepare, Bernard. 1980 [1545]. Linguae vasconum primitiae. Patxi Altuna (arg.). Bilbo: Mensajero.
Euskaltzaindia. 2008-2020. Euskararen Herri Hizkeren Atlasa [EHHA], 11 lib. Bilbo: Euskaltzaindia.
Euskara Institutua. 2013. Euskal Klasikoen Corpusa (EKC). Leioa: UPV/EHU. https://www.ehu.eus/ehg/kc/ (2019/12/01).
Fernández-Ordóñez, Inés. 2011. La lengua de Castilla y la formación del español. Madril: Real Academia Española.
François, Alexander. 2015. Trees, waves and linkages. In Claire Bowern & Bethwyn Evans (arg.), The Routledge handbook of historical linguistics, 161-189. Londres: Routledge.
François, Alexander. 2018. Méthode comparative et chaînages linguistiques: pour un modèle diffusionniste en généalogie des langues. Diffusion: implantation, affinités, convergence (Memoires de la Societe de Linguistique de Paris 24), 43-82. Lovaina: Peeters.
Gil, Benito. 1997 [1827]. Doctrina uscaras Dn Benito Gil escrivituric vere gobernuarendaco. In Rosa Miren Pagola, Itziar Iribar & Juan Jose Iribar, Bonaparte ondareko eskuizkribuak. Zaraitzera, 213-240. Bilbo: Deustuko Unibertsitatea.
Goulard, Renée. 1994. Le Vicomté de Soule. In Pierre Bidart (bil.), Le Pays de Soule, 171-191. Baigorri: Izpegi.
Gregory, Derek & John Urry. 1985. Introduction. In Derek Gregory & John Urry (arg.), Social relations and spatial structures, 1-8. Hong Kong: Macmillan.
Hualde, José Ignacio. 2017. Erronkarieraren garapen fonologiko dialektalaz. In Aitor Iglesias & Ariane Ensunza (arg.), Gotzon Aurrekoetxea lagunarterik hara, 175-194. Bilbo: UPV/EHU.
Intxauspe, Emmanuel. 1858. Le verbe basque. Baiona & Paris: Lamaignère & Duprat (Berrargit. 1979. Donostia: Hordago).
Iñigo, Patxi, Patxi Salaberri Zaratiegi & Juan Jose Zubiri. 1995. -Ki aditz-atzizkiaren gainean. FLV 69. 243-295.
Kitson, Peter R. 2004. On margins of error in placing Old English literary dialects. In Marina Dossena & Roger G. Lass (arg.), Methods and data in English historical dialectology, 219-239. Berna: Peter Lang.
Kytö, Merja. 1993. Third-person present singular verb inflection in early British and American English. Language Variation and Change 5. 113-139.
Lafon, René. 1962. Sur la voyelle ü en basque. BSL 57. 83-102.
Lafon, René. 1965. Contact de langues et apparition d’une nouvelle voyelle: u et ü en basque. In Actes du Xme Congrès International de Linguistique et Philologie Romanes (Strasbourg, 1962), 901-909. Paris: Klincksieck.
Laing, Margaret. 2004. Multidimensionality: Time, space and stratigraphy in historical dialectology. In Marina Dossena & Roger G. Lass (arg.), Methods and data in English historical dialectology, 49-96. Berna: Peter Lang.
Lakarra, Joseba A. 2011. Gogoetak euskal dialektologia diakronikoaz: Euskara Batu Zaharra berreraiki beharraz eta haren banaketaren ikerketaz. In Irantzu Epelde (arg.), Euskal dialektologia: lehena eta oraina (ASJUren Gehigarriak 69), 155-241. Bilbo: UPV/EHU.
Lakarra, Joseba A. 2017. Basque and the reconstruction of isolated languages. In Lyle R. Campbell (arg.), Language isolated, 59-99. Londres & New York: Routledge.
Lakarra, Joseba A., Julen Manterola & Iñaki Segurola. 2019. Euskal Hiztegi Historiko-Etimologikoa (EHHE-200). Bilbo: Euskaltzaindia.
Larrea, Juan José. 2018. Sarrera historikoa: konkista islamikotik Behe Erdi Aroko krisialdira arte (viii-xiv. mendeak). In Joakin Gorrotxategi, Iván Igartua & Joseba A. Lakarra (arg.), Euskararen historia, 287-295. Gasteiz: Eusko Jaurlaritza.
Larrea, Jose Maria & Pedro Diez de Ultzurrun. 1985. Nafarroako euskal idazleak (I). Iruñea: Pamiela.
Lopez-Mugartza, Juan Karlos. 2008. Erronkari eta Ansoko toponimiaz. Bilbo: Euskaltzaindia.
Manterola, Julen. 2015. Euskararen morfologia historikorako: artikuluak eta erakusleak. Gasteiz: UPV/EHUko doktoretza tesia. https://addi.ehu.es/handle/10810/15848.
Martínez-Areta, Mikel. 2013. Demonstratives and personal pronouns. In Mikel Martínez-Areta (arg.), Basque and Proto-Basque, 283-321. Frankfurt am Main: Peter Lang.
Meurman-Solin, Anneli. 2012. Historical dialectology: Space as a variable in the reconstruction of regional dialects. In Juan Manuel Hernández Campoy & Juan Camilo Conde Silvestre (arg.), The handbook of historical sociolinguistics, 465-479. Oxford: Blackwell.
Millar, Robert McColl. 2009. The origins of the Northern Scots dialects. In Marina Dossena
& Roger G. Lass (arg.), Studies in English and European historical dialectology, 191-208. Berna: Peter Lang.
Mitxelena, Koldo. 1954. La posición fonética del dialecto vasco del Roncal. Via Domitia 1. 123-157 (Berrargit. OC 7, 611-647).
Mitxelena, Koldo. 1967. Notas fonológicas sobre el salacenco. ASJU 1. 163-177 (Berrargit. OC 7, 649-664).
Mitxelena, Koldo. 1977. Fonética histórica vasca. Donostia: Gipuzkoako Foru Aldundia (Berrargit. OC 6).
Mitxelena, Koldo. 1982. Un catecismo salacenco. FLV 39. 21-42 (Berrargit. OC 11, 609-632).
Mitxelena, Koldo. 2011. Obras Completas (ASJUren Gehigarriak 54-68), 15 lib. Donostia & Gasteiz: «Julio Urkixo» Euskal Filologi Mintegia, Gipuzkoako Foru Aldundia & UPV/EHU (Joseba A. Lakarra & Iñigo Ruiz Arzalluzen argit.).
Mitxelena, Koldo & Ibon Sarasola. 1987-2005. Diccionario General Vasco–Orotariko Euskal Hiztegia, 16 lib. Bilbo: Euskaltzaindia.
Miranda, Fermín. 2002. Navarra. Historia. Iruñea: Nafarroako Gobernua.
Monteano, Peio J. 2010. La guerra de Navarra (1512-1529). Crónica de la conquista española. Iruñea: Pamiela.
Montgomery, Michael. 1995. The linguistic value of Ulster emigrant letters. Ulster Folklife 41. 1-16.
Nafarroako Gobernua. 1995. Nafarroako toponimia eta mapagintza. Zaraitzu. Iruñea: Nafarroako Gobernua.
OC = Mitxelena (2011).
OEH = Mitxelena & Sarasola (1987-2005).
Oihartzabal, Beñat. 1991. La pastorale souletine: édition critique de Charlemagne (ASJUren Gehigarriak 16). Donostia: Gipuzkoako Foru Aldundia.
Padilla, Manuel. 2017. Zuberoako euskararen azterketa diakronikoa: xvi-xix. mendeak. Gasteiz: UPV/EHUko doktoretza tesia. https://addi.ehu.es/handle/10810/26535.
Pagola, Rosa Miren, Itziar Iribar & Juan Jose Iribar. 1997. Bonaparte ondareko eskuizkribuak. Zaraitzera. Bilbo: Deustuko Unibertsitatea.
Peillen, Txomin. 1992. Zubereraren bilakaeraz ohar batzuk. In Gotzon Aurrekoetxea & Xarles Videgain (arg.), Nazioarteko Dialektologia Biltzarra. Agiriak (Iker 7), 247-272. Bilbo: Euskaltzaindia.
Pred, Allan. 1985. The social becomes the spatial, the spatial becomes the social: enclosures, social change and the becoming of places in Scåne. In Derek Gregory & John Urry (arg.), Social relations and spatial structures, 337-365. Hong Kong: Macmillan.
Reguero, Urtzi. 2019. Filologiatik dialektologiara Nafarroako euskarazko testu zaharretan barrena (1416-1750) (ASJUren Gehigarriak 71). Bilbo: UPV/EHU.
Salaberri Zaratiegi, Patxi. 1996. Toponimia eta dialektologiaren arteko harremanen inguruan: Artaxonako jabego genitiboaz eta bestez. FLV 72. 223-234.
Sanper, Pedro José. 1869. Jesucristo gure Jaunaren Evangelio sandua segun San Mateo (Berrargit. in Rosa Miren Pagola, Itziar Iribar & Juan Jose Iribar (arg.), 1997. Bonaparte ondareko eskuizkribuak. Zaraitzera, 15-81. Bilbo: Deustuko Unibertsitatea).
Santazilia, Ekaitz. 2016. Zaraitzueraren lekukotasunak xviii. mende bukaeran: hiru testu zahar eta autore berri bat. FLV 121. 67-120.
Schneider, Edgar W. 2004 [2002]. Investigating variation and change in written documents. In Jack K. Chambers, Peter Trudgill & Natalie Schilling-Estes (arg.), The handbook of language variation and change, 67-96. Oxford: Blackwell.
Stiles, Patrick V. 2013. The pan-West Germanic isoglosses and the sub-relationships of West Germanic to other branches. North-Western European Language Evolution 66. 5-38.
Suarez d’Aulan, Luis-Maria (arg.). c. 1740. Catichima edo fediaren eta guiristino-eguien explicacione laburra. Paue: G. Dugue’ eta J. Desbaratz, liburu saldçaliaren imprimeriatic [Archives Intercommunales - Usine des Tramways, Paue].
Ulibarri, Koldo. 2013. Testuak kokatuz dialektologia historikoan: egiteetatik metodologiara. In Ricardo Gómez, Joaquín Gorrochategui, Joseba A. Lakarra & Céline Mounole (arg.), Koldo Mitxelena Katedraren iii. Biltzarra, 511-532. Gasteiz: UPV/EHU.
Urgell, Blanca. 2015. Tartas eta Leizarraga berrikusiak edo nola aldatzen duen historia ikertzailearen begiradak. In Beatriz Fernández & Pello Salaburu (arg.), Ibon Sarasola, gorazarre, 647-663. Bilbo: UPV/EHU.
Urgell, Blanca. 2018. Zer da lehenago, aditzoina ala partizipioa? Oharrak euskararen kronologiarako. ASJU 52 (1/2). 777-816. https://doi.org/10.1387/asju.20229.
Urrestarazu, Iñigo. 2021. Gogoetak Euskara Batu Zaharraren hausturaz. Gasteiz. UPV/EHUko master amaierako lana.
Yrizar, Pedro. 1981. Contribución a la dialectología de la lengua vasca, 2 lib. Donostia: Gipuzkoako Aurrezki Kutxa Probintziala.
Zuazo, Koldo. 1998. Euskalkiak, gaur. FLV 78. 191-233.
Zuazo, Koldo. 2008. Euskalkiak, euskararen dialektoak. Donostia: Elkar.
Zuazo, Koldo. 2014. Euskalkiak. Donostia: Elkar.
Zuloaga, Eneko. 2019. Mendebaleko euskararen azterketa dialektologiko-diakronikorantz. Gasteiz: UPV/EHUko doktoretza tesia. https://addi.ehu.es/handle/10810/49846.
Zenbakia
Atala
Artikuluak
This work is licensed under a Creative Commons Attribution-NonCommercial-NoDerivatives 4.0 International License.
Lan hau Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-LanEratorririkGabe 4.0 Nazioartekoa lizentzia baten mende dago.