On the reliability of Larramendi’s evidence

##plugins.themes.bootstrap3.article.main##

##plugins.themes.bootstrap3.article.sidebar##

Argitaratua 2021-09-13
Blanca Urgell

Laburpena

In this article, the analysis of the sources of Manuel de Larramendi’s (1690-1766) grammar and dictionary reveals the importance of his work and asserts that they are necessary tools to better understand the history of the Basque language.

First, we will offer an overview of the reception of Larramendi’s works from the 18th century to the 20th (§ 1), in order to show that from the end of the 19th century onwards vascologists highlighted their apologetic aspect and downplayed their significance as the first printed Basque linguistic tools, just the opposite of what had happened previously.

We will go on to evaluate the reliability and richness of his Diccionario Trilingüe (DT, 1745) with a sample (§ 2) to show the large number of words from the oral language collected by Larramendi, in what semantic fields they are concentrated and, ultimately, the relevance of his dictionary as a means of attesting words and variants, and dating them.

As this paper presents the results of a first approach to the Basque sources of Larramendi’s grammar (1729), we will seek to establish that the Labourdin writers Etxeberri of Ziburu (1627, 1630) and Haranburu (1635) are some of them, and perhaps also Axular (1643), all of them known sources of his dictionary.

Finally, regarding the Biscayan dialect, the data shows that, although some of the verb forms may have been taken from Capanaga's catechism (1656), others are coined by Larramendi analogically from the paradigms of the Guipuzcoan dialect.

Nola aipatu

Urgell, Blanca. 2021. «On the Reliability of Larramendi’s Evidence». Anuario Del Seminario De Filología Vasca "Julio De Urquijo" 50 (1/2):121-47. https://doi.org/10.1387/asju.22861.
Abstract 220 | PDF (English) Downloads 189

##plugins.themes.bootstrap3.article.details##

References
Agirre, Domingo. 1890. Aita Larramendiren bizitzaren berri laburra. Donostia: Ignazio Ramon Barojaren semeen moldizkiran.
Aldekoa-Otalora, Antton Mari. 1984. Durangoko plateroak. Durango: Gerediaga elkartea.
Altuna, Patxi. 1992a. Aita Larramendiren bizitza. In Joseba A. Lakarra (ed.), Manuel de Larramendi. Hirugarren mendeurrena (1690-1990), 3-26. Donostia: Andoaingo Udala, etc.
Altuna, Patxi. 1992b. Larramendi euskaldun berritua. In Joseba A. Lakarra (ed.), Manuel de Larramendi. Hirugarren mendeurrena (1690-1990), 39-48. Donostia: Andoaingo Udala, etc.
Altuna, Patxi & Joseba A. Lakarra (eds.). 1990. Manuel Larramendi. Euskal testuak. Donostia: Andoaingo Udala, etc.
Altzibar, Xabier. 1992. Bizkaierazko idazle klasikoak. Mogeldarrak, astarloatarrak, Frai Bartolome. Nortasuna, idazlanak, grafiak. Bilbao: Bizkaiko Foru Aldundia.
Arakistain, Jose Maria. 1747. Larramendirentzako gutuna eta hiztegi eranskinak. In Frantzisko Ondarra & Antonio Unzueta (eds.), 1997. Fr. Migel San Frantziskorena (Zuzaeta). Fr. Jose Jesus-Marianera (Arakistain). xviii-xix. mendeetako karmeldarrak. Bilbao: Ediciones El Carmen (karmel).
Arana Martija, Jose Antonio. 1986. Betolazaren Doctrina Christiana. Euskera 31. 505-526.
Arcocha-Scarcia, Aurélie. & Beñat Oyharçabal. 2009. Siglo xvii. Desarrollo y edición de las letras vascas septentrionales. In Mari Jose Olaziregi (ed.), Historia de la literatura vasca [online]. http://www.basqueliterature.com/es/basque/historia/klasikoa/XVII.%20mendea (2021/01/08).
Ariztimuño, Borja. 2015. Lazarragaren eskuizkribuko adizki batuez (euskal aditz jokoaren kronologia erlatibo baterantz). In Ricardo Gómez & Maria-Jose Ezeizabarrena (eds.), Eridenen du zerzaz kontenta: sailkideen omenaldia Henrike Knörr irakasleari (1947-2008), 49-70. Vitoria-Gasteiz: UPV/EHU.
Arriolabengoa, Julen. 2008. Euskara Ibarguen-Cachopin kronikan. Testu zaharren ediziorako kontribuzioa. Bilbao: Euskaltzaindia & BBK Fundazioa.
Arzadun, Martín de. 1731. Doctrina Christianeen explicacinoa eusquera, cein ofrecietandeusten euscaldun gustiai Don Martin de Arzadun Durangoco Vrico elexetaco beneficiadu, da cureac. Dediquetan deuso Don Nicolas de Echezarreta da Olasarri jaunari, Santiagoco Ordeaco Cavalleroari. Vitoria-Gasteiz: Bartholomé Riesgo.
Auroux, Sylvain. 1994. La révolution technologique de la grammatisation. Liège: Mardaga.
Auroux, Sylvain, Jean-Claude Chevalier, Nicole Jacques-Chaquin & Christiane Marchello-Nizia. 1985. Présentation. In La linguistique fantastique, 13-31. Paris: Éditions Denoël.
Azkue, Resurrección María de. 1905-1906. Diccionario vasco-español-francés. Bilbao-Paris: Paul Geuthner (Facsimile edn. Bilbao: La Gran Enciclopedia Vasca, 1969).
Barrutia, Eneko. 1996. Bermeo eta Mundakako arrantzaleen hiztegia. Bilbao: Udako Euskal Unibertsitatea.
Barrutia, Eneko. 2000. Arrainen izenak mendebaldean. In Mendebaldeko berbetearen formalizazinoa. Bilbao: Mendebalde Kultur Elkartea.
Blanco, Endika & Dorota Krajewska. 2020. Lazarraga eskuizkribuaren hiztegia eta adizkitegia. In Gidor Bilbao, Ricardo Gómez, Joseba A. Lakarra, Julen Manterola, Céline Mounole & Blanca Urgell, Lazarraga Eskuizkribuaren edizioa eta azterketa, vol. 2, 239-375. Bilbao: UPV/EHU.
Camino, Iñaki. 2004. Nafarroa Behereko euskara. FLV 97. 445-486.
Camino, Iñaki. 2009. Dialektologiatik euskalkietara tradizioan gaindi. Donostia: Elkar.
Camino, Iñaki. 2018. Bigarren Euskara Modernoa (1876-1968). In Joakin Gorrotxategi, Iván Igartua & Joseba A. Lakarra (eds.), Euskararen Historia, 659-735. Vitoria-Gasteiz: Basque Government.
Cardaveraz, Agustin. 1764. Jesus, Maria eta Joseren devociñoco libruchoric atararico devociño batzuc Jesusen Compañiaco Aita Agustin Cardaberaz-ec Bizcaico cristiñau devotoai euren arimen oneraco ofrecietan deutsenac. Pamplona: Antonio Castilla.
Desmet, Piet, Peter Lauwerts & Pierre Swiggers. 1999. Dialectology, philology and linguistics in the Romance field: methodological developments and interactions. Belgian Journal of Linguistics 13. 177-203.
EKC = Euskara Institutua (UPV/EHU). 2013. Euskal Klasikoen Corpusa. https://www.ehu.eus/ehg/kc/ (2019/10/05).
Etxeberri, Joanes (of Ciboure). 1627. Manual devotionezcoa. Bordeaux: I. Mongiron Millanges (Facsimile edn. Donostia: Hordago, 1978).
Etxeberri, Joanes (of Ciboure). c. 1645. Noelac eta berce canta espiritual berriac. Bayonne: P. Fauvet [Vinson 1891-1898: 15f ].
Gaminde, Iñaki. 1984. Aditza bizkaieraz, vol. I. s.l.: Udako Euskal Unibertsitatea.
Gimeno Menéndez, Francisco. 2003. Historia de la dialectología y sociolingüística españolas. In Carmen Alemany Bay et al. (eds.), Con Alonso Zamora Vicente. Actas del Congreso Internacional «La Lengua, la Academia, lo Popular, los Clásicos, los Contemporáneos», 67-84. Alacant: Universitat d’Alacant.
Gómez, Ricardo. 1991. El legado de Manuel de Larramendi. Ínsula 534. 29-30.
Gómez, Ricardo. 2007. xix. mendeko euskal gramatikagintzari buruzko ikerketak. Bilbao: UPV/EHU.
HAEE (Herri-Arduralaritzaren Euskal Erakundea). 1987. Azkue hiztegiaren aurkibidea. s.l.: HAEE.
Haranburu, Joanes. 1635. Devocino escuarra, mirailla eta oracinoteguia. Bordeaux: P. de la Court.
Hualde, José Ignacio. 1991. Manuel de Larramendi y el acento vasco. ASJU 25(3). 737-749.
Knörr, Henrike. 1986. Betolazaren zenbait berri. ASJU 20(2). 499-508.
Krajewska, Dorota, Eneko Zuloaga, Ekaitz Santazilia, Borja Ariztimuño, Oxel Uribe-Etxebarria & Urtzi Reguero. 2017. Esteve Materraren Do(c)trina christiana (1617 & 1623). Edizioa eta azterketa (Monumenta linguae Vasconum: Studia et Instrumenta 7). Bilbao: Euskaltzaindia & UPV/EHU (= ASJU 51).
Laka, Itziar. 1987. Sabino Arana Goiri eta Hiperbizkaiera (Hiperbizkaieraren historiaz III). ASJU 21(1). 13-40.
Lakarra, Joseba A. 1984. Bertso bizkaitarrak (1688). ASJU 18(2). 89-184.
Lakarra, Joseba A. 1985a. Larramendiren hiztegigintzaren inguruan. ASJU 19(1). 9-50.
Lakarra, Joseba A. 1985b. Literatur gipuzkerarantz: Larramendiren Azkoitiko Sermoia (1737). ASJU 19(1). 235-281.
Lakarra, Joseba A. 1991. Testukritika eta hiztegiak: Harriet eta Larramendi. In Joseba A.
Lakarra & Iñigo Ruiz Arzalluz (eds.), Memoriae L. Mitxelena Magistri Sacrum, vol. 1, 217-258. Donostia: Gipuzkoako Foru Aldundia.
Lakarra, Joseba A. 1992. Larramendirekin aurreko hiztegigintzaren historiaz: aztergai eta gogoeta. In Ricardo Gómez & Joseba A. Lakarra (eds.), Euskalaritzaren historiaz, I: xvi-xix.mendeak (ASJUren Gehigarriak 15), 275-312. Donostia: Gipuzkoako Foru Aldundia.
Lakarra, Joseba A. 1996. Refranes y Sentencias (1596). Ikerketak eta edizioa. Bilbao: Euskaltzaindia.
Larramendi, Manuel de. 1729. El imposible vencido. Arte de la lengua bascongada. Salamanca: Antonio Joseph Villagordo Alcaraz (Facsimile edn. Donostia: Hordago, 1979).
Larramendi, Manuel de. 1745. Diccionario trilingüe del castellano, bascuence y latín. Donostia: Bartholomé Riesgo y Montero (Facsimile edn. Donostia: Txertoa, 1984).
Larramendi, Manuel de. 1754. Corografía o descripción general de la muy noble y muy leal provincia de Guipúzcoa (ed. by José Ignacio Tellechea Idígoras. Donostia: Sociedad Guipuzcoana de Ediciones y Publicaciones, 1969).
Mitxelena, Koldo. 1953. Arnaud Oihenart. In Blanca Urgell (ed.), Euskal idazlan guztiak V. Literaturaren inguruan II, 35-57. Donostia: Euskal Editoreen Elkartea.
Mitxelena, Koldo. 1959. La obra del P. Manuel de Larramendi (1690-1766). Oviedo: Cuadernos de la Cátedra Feijoo (Repr. in OC 11, 427-443).
Mitxelena, Koldo. 1960. Historia de la literatura vasca. Madrid: Minotauro.
Mitxelena, Koldo. 1970. Estudio sobre las fuentes del Diccionario de Azkue. Bilbao: Centro de Estudios Históricos de Vizcaya.
Mitxelena, Koldo. 1977, Fonética histórica vasca. (Repr. in OC 6).
Mitxelena, Koldo. 1983. Mendiburu eta Larramendi. Euskera 28(1). 19-23.
Mitxelena, Koldo. 1984. Aurkezpena. In Ibon Sarasola, Hauta-lanerako Euskal Hiztegia, 11-23. Donostia: GAK.
Mitxelena, Koldo. 1987-2005. Orotariko Euskal Hiztegia. Diccionario General Vasco, 15 vol. Bilbao: Euskaltzaindia, etc. https://www.euskaltzaindia.net/oeh (2019/10/05).
Mitxelena, Koldo. 2011. Obras completas (Supplements of ASJU 54-68), 15 vol. Donostia & Vitoria-Gasteiz: «Julio Urkixo» Euskal Filologia Mintegia, Gipuzkoako Foru Aldundia & UPV/EHU (ed. by Joseba A. Lakarra & Iñigo Ruiz Arzalluz).
Mocoroa, Justo Mari. 1935. Genio y lengua. Tolosa: Librería de Mocoroa hermanos.
Mounole, Céline & Joseba A. Lakarra. 2018. Euskara Arkaikoa. In Joakin Gorrotxategi, Iván Igartua & Joseba A. Lakarra (eds.), Euskararen Historia, 345-468. Vitoria-Gasteiz: Basque Government.
Mujika, Jose Antonio. 2002. Euskal ortografiaren hastapenak Iparraldeko literaturan. Bilbao: UPV/EHU.
Novia de Salcedo, Pedro. 1887. Diccionario etimológico del idioma bascongado. Tolosa: E. Lopez.
Ochoa de Capanaga, Martin. 1656. Exposición breve de la doctrina christiana. Bilbao: Juan de Azpiroz.
Osselton, Noel E. 1989. Secondary documentation in historical lexicography. Repr. in Chosen words. Past and present problems for dictionary makers, 137-147. Exeter: University of Exeter Press, 1995.
Oyharçabal, Beñat. 1989. Les travaux de grammaire basque avant Larramendi (1729). ASJU 23(1). 59-73.
Padilla, Manuel. 2017. Zuberoako euskararen azterketa diakronikoa: xvi-xix. mendeak / Analyse diachronique du dialecte souletin : xvie-xixe siècles. Vitoria-Gasteiz: UPV/EHU doctoral dissertation. https://addi.ehu.es/handle/10810/26535.
Pagola, Inés. 2005. Neologismos en la obra de Sabino Arana Goiri. Bilbao: Euskaltzaindia.
Pagola, Rosa Miren. 1991. Dialektologiaren atarian. Bilbao: Mensajero-Gero.
Pérez, Fernando Pedro. 2002. Peces singulares marinos de la costa vasca. Euskonews 181. https://www.euskonews.com/0181zbk/gaia18104es.html (2019/10/05).
Pop, Sever. 1950. La dialectologie. Aperçu historique et méthodes d’enquêtes linguistiques. Louvain: chez l’autour.
Reguero, Urtzi. 2019. Filologiatik dialektologiara Nafarroako euskarazko testu zaharretan barrena (1416-1750) (Supplements of ASJU 71). Bilbao: UPV/EHU.
Rodríguez Alonso, Manuel. 1992. La dialectología gallega. Revista de lengua y literatura catalana, gallega y vasca 2. 63-69.
Ruiz Vientemilla, Jesús M. 1987. Estudio introductorio. Facsimile edn. of the Diario de los literatos de España, vol. I. Barcelona: Puvill Libros S.A.
Sarasola, Ibon. 1983. Contribución al estudio y edición de textos antiguos vascos. ASJU 17. 69-212.
Sarasola, Ibon. 1986. Larramendiren eraginaz eta. ASJU 20(1). 203-215.
Sarasola, Ibon. 1989. Van Eysen gramatika-lanak. ASJU 23(1). 87-94.
Sarasola, Ibon. 2007. Euskal Hiztegia. Donostia: Elkar.
Tellechea Idígoras, José Ignacio. 1966. Nota autógrafa del P. Larramendi a la copia que hizo del Nuevo Testamento de Lizarraga. Advertencia. In Colección de documentos inéditos para la historia de Guipúzcoa, vol. 7, 175-176. Donostia: Gipuzkoako Foru Aldundia.
Tovar, Antonio. 1980. Mitología e ideología sobre la lengua vasca. Madrid: Alianza.
Ulibarri, Koldo. 2010. Viva Jesus dotrina: edizioa eta azterketa. ASJU 44(2). 41-154.
Urgell, Blanca. 1987. Esku-liburuaren grafi aldaketak (1802-1821). ASJU 21(2). 357-387.
Urgell, Blanca. 1991. Axular eta Larramendi. ASJU 25(3). 901-928.
Urgell, Blanca. 1996. Larramendi o el despertar de la literatura vasca peninsular. In Gorka Aulestia (ed.), Los escritores. Hitos de la literatura clásica euskérica, 263-288. Vitoria-Gasteiz: Fundación Sancho el Sabio.
Urgell, Blanca. 2000. Hiztegi Hirukoitza-ren osagaiez. Vitoria-Gasteiz: UPV/EHU doctoral dissertation. https://www.euskara.euskadi.net/appcont/tesisDoctoral/PDFak/Blanca_Urgell_TESIA.pdf.
Urgell, Blanca. 2001. Euskal formen aurkezpena Larramendiren hiztegian. ASJU 35(1). 107-183.
Urgell, Blanca. 2002. Hiztegi Hirukoitza-ren kanpoko eta barruko historiaz. In Xabier Artiagoitia, Patxi Goenaga & Joseba A. Lakarra (eds.), Erramu Boneta. Festschrift for Rudolf P. G. de Rijk (Supplements of ASJU 44), 629-649. Bilbao: UPV/EHU.
Urgell, Blanca. 2004. Etimologia eta neologia Larramendiren Hiztegi Hirukoitz-ean (1745). Lapurdum 9. 299-310.
Urgell, Blanca. 2005. Larramendiren euskal liburuak 1745 arte: testu bibliografiaranzko hurbilketa bat. Lapurdum 10. 247-286.
Urgell, Blanca. 2015. Tartas eta Leizarraga berrikusiak, edo nola aldatzen duen historia ikertzailearen begiradak. In Beatriz Fernández & Pello Salaburu (eds.), Ibon Sarasola. Gorazarre. Homenatge. Homenaje, 647-663. Bilbao: UPV/EHU.
Urgell, Blanca. 2018. Lehen Euskara Modernoa (1745-1891). In Joakin Gorrotxategi, Iván Igartua & Joseba A. Lakarra (eds.), Euskararen Historia, 543-657. Vitoria-Gasteiz: Eusko Jaurlaritza.
Urrutikoetxea, Ane, 2016. Euskararen apologista sutsua. Berria 2016/01/29. https://www.berria.eus/paperekoa/1833/030/001/2016-01-29/euskararen_apologista_sutsua.htm (2021/01/08).
Villasante, Luis. 1961. Historia de la literatura vasca. Bilbao: Sendo (Second edn., corrected and augmented, Oñati: Aranzazu, 1979).
Vinson, Julien. 1891-1898. Essai d’une bibliographie de la langue basque. Paris: J. Maisonneuve (Facsimile edn. with J. Urquijo’s notes; Supplements of ASJU 9. Donostia: Gipuzkoako Foru Aldundia, 1984).
Yrizar, Pedro de. 1983. De(b)e - du(t)e, dai, debie aditz-jokoak gipuzkeraz. Bizkaieraren eragintza. In Piarres Lafitteri omenaldia (IKER 2), 683-688. Bilbao: Euskaltzaindia.
Yrizar, Pedro de. 1992. Morfología del verbo auxiliar vizcaíno: (estudio dialectológico) / Tomo II , Subdialecto occidental (variedades de Arratia, Orozco, Arrigorriaga y Ochandiano), Subdialecto de Guipúzcoa (variedades de Vergara y Salinas). Bilbao: Bilbao Bizkaia Kutxa & Euskaltzaindia.
Zuazo, Koldo. 1998a. Euskalkiak, gaur. FLV 30. 191-233.
Zuazo, Koldo. 1998b. Betolatzaren hizkeraz. In Henrike Knörr & Koldo Zuazo (eds.), Arabako euskararen lekukoak. Ikerketak eta testuak. El euskara alavés. Estudios y textos, 71-86. Vitoria-Gasteiz: Eusko Legebiltzarra.
Zuazo, Koldo. 2014, Euskalkiak. Donostia: Elkar.
Zubikarai, Agustin. 1981. R. M. Azkueri jarraitzen. Euskera 26. 221-238.
Zulaika, Josu M. 2012. Breve panorámica de la lexicografía vasca anterior al Diccionario Trilingue de Larramendi (1745). BSEHL 8. 43-71.
Atala
Artikuluak